Τι προβλέπει η Ελληνική Νομοθεσία για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας

Κατά την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης)  , η ενδοοικογενειακή βία, συνίσταται: ” σε πράξεις φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας οι οποίες συμβαίνουν εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα”. Εν προκειμένω,  η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας,  υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2011, τέθηκε σε ισχύ το 2014 και υπεγράφη από την Ε.Ε. το 2017. Είναι το πρώτο διεθνές νομικά δεσμευτικό κείμενο του είδους του. (https://www.europarl.europa.eu )

Με την άσκηση της ενδοοικογενειακής βίας  θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι απειλείται η υγεία και η συνοχή όλης της οικογένειας , είτε αναφερόμαστε στις γυναίκες είτε στα παιδιά. Ο αντίκτυπος της βίας κατά των γυναικών δεν αφορά μόνο τις γυναίκες που έχουν πέσει θύματα , αφού επηρεάζει τις οικογένειες, τους φίλους και τις κοινωνίες στο σύνολό τους  .

Η Ενδοοικογενειακή βία στην Ελληνική έννομη τάξη συνιστά αδίκημα που τιμωρείται από τις διατάξεις του  « Ν.3500/2006 «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις»,  όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν. 4531/2018 και ισχύει.

 Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτού, ως ενδοοικογενειακή βία νοείται η τέλεση αξιόποινης πράξης, σε βάρος μέλους της οικογένειας, σύμφωνα με τα άρθρα 6 (ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη), 7 (ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή), 8 (βιασμός και κατάχρηση σε ασέλγεια) και 9 (ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας) του ίδιου νόμου, καθώς και με τα άρθρα 299 (ανθρωποκτονία από πρόθεση) και 311 (θανατηφόρα σωματική βλάβη) του Π.Κ. προ της τροποποίησής του. Για τις λοιπές πράξεις, ήσσονος βαρύτητας (όπως οι πολύ ελαφρές σωματικές βλάβες), ισχύουν οι κοινές διατάξεις.

Ως οικογένεια ή κοινότητα νοείται στον ως άνω νόμο: α) το σχήμα που αποτελείται από συζύγους ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξαγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους, β)οι συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τέταρτου βαθμού και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός παραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογένειας, εφόσον συνοικούν, καθώς και κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια και γ)ο/η μόνιμος/η σύντροφος και τα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, εφόσον τα πρόσωπα αυτά συνοικούν, όπως και οι τέως σύντροφοι.

 Κατά τον Ν. 3500/2006 προβλέπεται η διάκριση των παρακάτω αξιόποινων πράξεων  :  

Α) Πλημμελήματα:

– αρ. 6 § 1 ενδοοικογενειακή απλή σωματική βλάβη και εντελώς ελαφριά σωματική βλάβη που προξενείται από συνεχή συμπεριφορά,

– 6 § 2 εδάφιο α΄ ενδοοικογενειακή επικίνδυνη σωματική βλάβη,

– 6 § 3 εδάφιο α΄ ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη σε βάρος εγκύου ή σε βάρος μέλους της οικογένειας το οποίο, από οποιαδήποτε αιτία, είναι ανίκανο να αντισταθεί,

– 6 § 3 εδάφιο β΄ ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη τελεσθείσα ενώπιον ανήλικου μέλους της οικογένειας,

– 7 § 1 ενδοοικογενειακή παράνομη βία,

– 7 § 2 ενδοοικογενειακή παράνομη απειλή,

– 9 § 1 ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας,

– 9 § 2 ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας σε βάρος ανηλίκου,

– 10 παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης.

Β) Κακουργήματα:

– ενδοοικογενειακή βαριά σωματική βλάβη (αρ. 6 § 2 εδάφιο β΄) με επιβαρυντική περίσταση αν ο υπαίτιος επεδίωκε ή γνώριζε και αποδέχθηκε το αποτέλεσμα της πράξης του (αρ. 6 § 2 εδάφιο γ),

– βασανιστήρια (αρ. 6 § 4 εδάφιο α΄) με επιβαρυντική περίσταση όταν το θύμα είναι ανήλικος (αρ. 6 § 4 εδάφιο β΄),

– βιασμός εντός του γάμου (αρ. 8 § 1),

– κατάχρηση σε ασέλγεια εντός του γάμου (αρ. 8 § 2) και

– κατάχρηση ανηλίκου σε ασέλγεια (αρ. 24).

Στο σημείο αυτό χρήζουν διευκρίνησης τα ακόλουθα στοιχεία:

– για την ενδοοικογενειακή απλή σωματική βλάβη του αρ. 6 § 1 η έννοια της σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας του είναι η προβλεπόμενη στο εδάφιο α’ της παρ. 1 του άρθρου 308 του Ποινικού Κώδικα και για την εντελώς ελαφριά σωματική βλάβη που προξενείται από συνεχή συμπεριφορά του υπαιτίου, η έννοια της ελαφράς κάκωσης ή βλάβης της υγείας του προσδιορίζεται από το αρ. 308 § 1 εδάφιο β΄.

– για την ενδοοικογενειακή επικίνδυνη σωματική βλάβη (6 § 2 εδάφιο α΄) αναγωγή γίνεται για την έννοια στο αρ. 309 ΠΚ, η διαφορά που πρέπει να προσεχθεί στην εν λόγω αξιόποινη πράξη σε σχέση με το 309 είναι ότι αρκεί γι’ αυτή η δυνατότητα να προκληθεί κίνδυνος ζωής ή βαριάς σωματικής βλάβης στο θύμα και δεν απαιτείται όπως στο αρ. 309 ΠΚ αυτός να προκύπτει από τον τρόπο τέλεσης της πράξης. Με το εδάφιο β΄ της § 2 άρθρο 6 τιμωρείται υπό τις προϋποθέσεις του αρ. 310 § 1 ΠΚ η ενδοοικογενειακή επικίνδυνη σωματική βλάβη που προκάλεσε τη βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος. Με την πρόβλεψη του αρ. 6 § 2 γ΄ τυποποιείται η βαριά σκοπούμενη ενδοοικογενειακή βλάβη όπως στο αρ. 310 § 3 ΠΚ με διαφορά ως προς τη διαβάθμιση του δόλου του δράστη (αρκεί και ο ενδεχόμενος). Με την πράξη του αρ. 6 § 4 εδάφιο α΄ τυποποιείται ως διακεκριμένη παραλλαγή σωματικής βλάβης ο βασανισμός του θύματος και η πρόκληση ψυχικής βλάβης, ιδίως με πράξεις εγκλεισμού ή απομόνωσής του για τις έννοιες αυτές λήφθησαν υπόψη οι προβλέψεις του αρ. 137 Α § 2, 3 ΠΚ.

– για τα εγκλήματα του αρ. 7 Ν.3500/2006 ενδοοικογενειακή παράνομη βία (7 § 1) και ενδοοικογενειακή παράνομη απειλή (7 § 2) πρέπει να επισημανθεί ότι συνιστούν διακεκριμένες παραλλαγές των άρθρων 330 και 333 ΠΚ, όμως σε σχέση με το αρ. 330 ΠΚ διευρύνεται η έννοια της βίας ως μέσο τελέσεως του εγκλήματος (αρκεί και βία κατά πραγμάτων), ενώ σε σχέση με το 333 περιορίζεται η έννοια της απειλής (απειλή με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο αντί απλώς απειλή σωματικής βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης). Με το αρ. 9 αντιμετωπίζονται οι ενδοοικογενειακές προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας σε αντίθεση με το άρθρο 337 ΠΚ, η σοβαρότητα της επίθεσης κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας δεν αναφέρεται στη βαναυσότητα της προσβολής, αλλά στη βαναυσότητα του τρόπου με τον οποίο διαπράχθηκε (ιδιαίτερα ταπεινωτικός λόγος ή έργο).

Ποια πρόσωπα εμπίπτουν στις προστατευτικές διατάξεις του νόμου Περί ενδοοικογενειακής βίας.

– Ανεξάρτητα από το εάν υπάρχει συγκατοίκηση οι σύζυγοι, γονείς, συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος και εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους (αρ. 1 § 2 περ. α΄Ν.3500/2006).

– Εφόσον συνοικούν οι συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τετάρτου βαθμού και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός συμπαραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος ανάδοχης οικογένειας καθώς και κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια(αρ. 1 § 2 περ. β΄Ν.3500/2006).

– Εφόσον συνοικούν οι μόνιμοι σύντροφοι και τα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών.(α. 1 § 2 περ. γ΄Ν.3500/2006).

– Οι τέως σύζυγοι (αρ. 1 § 2 περ. γ΄Ν.3500/2006), καθ’ όλο το χρονικό διάστημα ολοκλήρωσης των οικογενειακών τους διαφορών και για πράξεις που πηγάζουν ακριβώς και μόνο από τις οικογενειακές διαφορές των τέως συζύγων.

Ενέργειες και Υποχρεώσεις Υπηρεσιών Ελληνικής Αστυνομίας

Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους οι Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας οφείλουν σε περίπτωση καταγγελίας κάποιας από τις αξιόποινες πράξεις των αρ. 6, 7, 9, 10 του νόμου αυτού κατά την επιταγή του αρ. 17 § 1 Ν.3500/2006 και του αρ. 36 ΚΠΔ να μην θεωρούν απαραίτητη την υποβολή εγκλήσεως, καθώς κανόνας για τη δίωξη των εγκλημάτων αυτών αποτελεί η αυτεπάγγελτη δίωξη. Επίσης κατά την επιταγή του αρ. 17 § 2 για τα πλημμελήματα των άρθρων αυτών εφαρμόζεται η αυτόφωρη διαδικασία.

Ειδική πρόβλεψη περιλήφθηκε με το αρ.28 § 1 Ν.4055/2012 το οποίο τροποποίησε το αρ. 46 ΚΠΔ και προβλέπεται πλέον ρητά στο εδάφιο δ΄ της § 2 αυτού ότι «δεν απαιτείται κατάθεση παραβόλου για τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας».

Ο αστυνομικός που επιλαμβάνεται στο πλαίσιο προανάκρισης, σύμφωνα με το αρ. 243 § 2 ΚΠΔ, υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας επέχει υποχρέωση εχεμύθειας κατ’ αρ. 22 Ν.3500/2006 και απαγορεύεται να ανακοινώνει με οποιονδήποτε τρόπο το ονοματεπώνυμο του θύματος και του κατηγορουμένου, τη διεύθυνση κατοικίας τους, καθώς και οποιαδήποτε άλλα στοιχεία είναι δυνατόν να αποκαλύψουν την ταυτότητα τους. Η παράβαση της υποχρέωσης αποτελεί πλημμέλημα με απειλούμενη ποινή φυλάκιση μέχρι δυο ετών (αρ. 22 § 2 Ν.3500/2006).

Στο άρθρο 21 προβλέπεται η αρωγή των θυμάτων, αλλά και η υποχρέωση των αστυνομικών αρχών να ενημερώνουν το θύμα για τη δυνατότητα παροχής αρωγής αλλά και τους αρμόδιους για την παροχή αυτής φορείς. Προς τον σκοπό αυτό, ο αστυνομικός θα πρέπει να ενημερώνει το θύμα κατ’ αρχάς για τα δικαιώματα που ο Ν.3500/2006 του απονέμει, δηλαδή ότι πρόκειται για αυτεπάγγελτα διωκόμενο έγκλημα και ποιες συμπεριφορές συνιστούν εγκλήματα κατά τον νόμο αυτό. Επίσης να το ενημερώνει για τη σχετική προβλεπόμενη διαδικασία (αυτόφωρη διαδικασία, ποινική διαμεσολάβηση κ.λπ.) και για τη δυνατότητα που παρέχεται στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, τα οποία ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων για προσωρινή ρύθμιση της κατάστασης, εξαιτίας του συγκεκριμένου περιστατικού, στα οποία προσφέρεται το ευεργέτημα της πενίας, με μόνη την απόδειξη του περιστατικού βίας, αν αδυνατούν να καταβάλουν, έστω και προσωρινά, τις απαιτούμενες δικαστικές δαπάνες (άρθρο 22 Ν.3500/2006), απευθυνόμενα στη γραμματεία του κατά τόπου αρμόδιου Πρωτοδικείου.

Παροχή αρωγής στα θύματα

Όσον αφορά την αρωγή, ο Νόμος προβλέπει για τα θύματα, την ύπαρξη:

– Υποστηρικτικών υπηρεσιών, στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί (π.χ. τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, τηλεφωνική γραμμή 197 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης) για να λάβει ψυχοκοινωνική στήριξη και νομική συμβουλευτική.

– Κοινωνικών Υπηρεσιών που παρέχουν στέγη (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (τηλεφωνική γραμμή 197) και ξενώνες κακοποιημένων γυναικών- ΓΓΙΦ) αν το θύμα διατρέχει κάποιο κίνδυνο ή κρίνεται επιτακτική η ανάγκη να αλλάξει διαμονή

ΑΡΘΡΟ 312 Π.Κ.

Πέραν του Ν.3500/2006, σημαντικά βήματα προς την αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας έγιναν με τον νέο Ποινικό Κώδικα, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 2019 και κωδικοποιήθηκε με τον Ν. 4619/2019, ειδικότερα δε με το άρθρο 312, το οποίο έχει ως εξής:

1. Όποιος προκαλεί σωματική κάκωση ήβλάβη της υγείας σε ανήλικο ή σε πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, εφόσον τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται υπό την επιμέλεια ή την προστασία του δράστηβάσει νόμου, δικαστικής απόφασης ή πραγματικήςκατάστασης, συνοικούνμε τον δράστη ή έχουν μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας, τιμωρείται: α) για την πράξη του άρθρου 308 παρ. 1 εδάφιο α΄, με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, β)για την πράξη του άρθρου 309, με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, γ)για την πράξη του άρθρου 310 παρ. 1 εδ. α΄, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και αν επεδίωκε την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης, με κάθειρξη και δ)για την πράξη του άρθρου 311, με κάθειρξη.
2. Οι ίδιες ποινές επιβάλλονται όταν η πράξη τελείται σε βάρος συζύγου κατά τη διάρκεια του γάμου ή σε βάρος συντρόφου κατά τη διάρκεια της συμβίωσης. Η τέλεση της πράξης σε βάρος εγκύου συνιστά επιβαρυντική περίπτωση.
3. Με την πρόκληση σωματικής βλάβης σε βάρος ανηλίκου κατά την παράγραφο 1 στοιχείο α΄ εξομοιώνεται και η τέλεση των πράξεων των προηγούμενων παραγράφων ενώπιον ανηλίκου.
4. Με την πρόκληση σωματικής βλάβης κατά την παράγραφο 1 στοιχείο γ΄ εξομοιώνεται και η μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία, ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση σε βάρος των προσώπων της πρώτης παραγράφου.

Η πρώτη αλλαγή σε σχέση με τον προγενέστερο Ποινικό Κώδικα εντοπίζεται ήδη από τον τίτλο του άρθρου. Η νέα διάταξη, τιτλοφορείται «Σωματική βλάβη αδύναμων ατόμων», καταλαμβάνοντας όλες τις πράξεις σωματικής βλάβης που στρέφονται κατά αδύναμων ατόμων, εφόσον αυτά ευρίσκονται στις σχέσεις που προβλέπονται εκ του νόμου. Αντίθετα, το προηγούμενο αντίστοιχο άρθρο 312 «Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά», απαιτούσε ακριβώς αυτό που προβλέπεται στον τίτλο του, ήτοι συνεχή σκληρή συμπεριφορά του δράστη και απόδειξη της αδύναμης θέσης των προσώπων που την υφίσταντο. Αντίστοιχη πρόβλεψη υπάρχει και στον Ν.3500/2006, άρθρο 6 παρ. 1 («με συνεχή συμπεριφορά…»).

Επιπλέον, κατά το νέο άρθρο 312 Π.Κ., τα πρόσωπα της παραγράφου 1 μπορεί να είναι στην επιμέλεια ή προστασία του δράστη με βάση τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα (1510, 1518, 1532, 1589, 1655, 1666 – γονική μέριμνα ή επιμέλεια), με βάση δικαστική απόφαση ή πραγματική κατάσταση. Αν και η επιμέλεια προϋποθέτει μονιμότερη εξάρτηση μεταξύ θύματος και δράστη, η προστασία είναι μία πραγματική σχέση με συνήθως συντομότερη διάρκεια και τοπική εγγύτητα.

Στην παράγραφο 2 του άρθρου ορίζονται οι ποινές όταν οι πράξεις της προηγούμενης παραγράφου στρέφονται σε βάρος του/της συζύγου/συντρόφου κατά τη διάρκεια του γάμου/συμβίωσης, ενώ επιβαρυντική περίπτωση συνιστά η τέλεση της πράξης σε βάρος εγκυμονούσας. Παράλληλα, στην παράγραφο 3 προβλέπεται πως η ενώπιον ανηλίκου τέλεση άδικης πράξης εξομοιώνεται με την εις βάρος ανηλίκου πρόκληση σωματικής βλάβης.

Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του νέου Π.Κ., οι νέες διατάξεις που περιέχονται στο άρθρο 312 ΠΚ καλύπτουν ορισμένες μορφές εμφάνισης της ενδοοικογενειακής βίας, συνεπώς το νέο άρθρο 312 ΠΚ θα πρέπει να θεωρηθεί ότι υπερισχύει των διατάξεων του Ν. 3500/2006. Ο τελευταίος εφαρμόζεται μόνο για όσες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας δεν καλύπτονται από το άρθρο 312 ΠΚ ή για όσες συμπεριφορές δεν ρυθμίζονται στο άρθρο αυτό, όπως π.χ. η σεξουαλική κακοποίηση. Επομένως η νέα διάταξη, δεν καταργεί τον προγενέστερο νόμο, αλλά υπερισχύει ως ειδικότερη, έναντι αυτού.

Πέραν των ποινικών διατάξεων, το άρθρο 15 του Ν. 3500/2006 προβλέπει την περίπτωση της προσωρινής ρύθμισης της κατάστασης με ασφαλιστικά μέτρα, ενώ στο άρθρο 18 ρυθμίζονται τα σχετικά με τους περιοριστικούς όρους. Σύμφωνα με το άρθρο 735 Κ.Πολ.Δ, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει μετά τον Ν.3500/2006, “Σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να διατάσσεται ιδίως η απομάκρυνση του καθ’ ού από την οικογενειακή κατοικία, η μετοίκησή του, η απαγόρευση να προσεγγίζει τους χώρους κατοικίας ή και εργασίας του αιτούντος, κατοικίες στενών συγγενών του, τα εκπαιδευτήρια των παιδιών και ξενώνες φιλοξενίας.”

Τέλος στο άρθρο 22 του Ν. 3500/2006 προβλέπεται το ευεργέτημα της πενίας στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, τα οποία ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων με μόνη την απόδειξη του περιστατικού βίας, αν αδυνατούν να καταβάλουν, έστω και προσωρινά (π.χ. εφόσον το θύμα εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία χωρίς να μπορέσει να πάρει μαζί του χρήματα, σχετικά έγγραφα, κλπ), τις απαιτούμενες δικαστικές δαπάνες.

Δείτε αναλυτικά to N. 3500/2006 εδώ.