Αυτοάμυνα: η νομική άποψη
Ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο μπορεί κάποιος να ασχολείται με τις πολεμικές τέχνες σίγουρα είναι η γνώση αυτοάμυνας. Και ενώ σίγουρα είναι θεμιτό να γνωρίζει κάποιος πώς να υπερασπίζεται τον εαυτό του, τα αγαπημένα του πρόσωπα ή την περιουσία του, άλλο τόσο χρήσιμο είναι να γνωρίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες νομιμοποιείται να κάνει κάτι τέτοιο καθώς τα όρια μεταξύ της νόμιμης αυτοάμυνας, της χρήσης υπερβολικής βίας και της αυτοδικίας για πολλούς δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα. Η καλή γνώση των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα οι οποίες ορίζουν επακριβώς ποια είναι η νόμιμη αυτοάμυνα πρέπει να είναι υποχρεωτική στους ασκούμενους των πολεμικών τεχνών για λόγους τόσο ηθικούς όσο και πρακτικούς.
Α. ΟΡΙΣΜΟΣ
1. Τι είναι η αυτοάμυνα (άρθρο 22 του Π.Κ.)
Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας.
Εδώ οι λέξεις «κλειδιά» είναι η άδικη και η παρούσα επίθεση. Προφανώς ο νομοθέτης θέλει να ξεκαθαρίσει ότι την επίθεση (π,χ, απόπειρα ληστείας, σωματικής βλάβης, σεξουαλικής επίθεσης κλπ) δεν την έχουμε προκαλέσει εμείς, ενώ φυσικά εδώ δεν γίνεται λόγος για καβγάδες που γίνονται κατόπιν δικής μας συναινέσεως και για «ψύλλου πήδημα» Σε αυτές τις περιπτώσεις άλλωστε (τουλάχιστον στην αρχή) δεν κινδυνεύει η ζωή μας αλλά μόνον ο εγωισμός μας. Σε αυτό εδώ το σημείο δε πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και το άρθρο 24 του Π.Κ. που λέει ότι «δεν απαλλάσσεται από την ποινή που ορίζει ο νόμος όποιος με πρόθεση προκάλεσε την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας».
Επίσης πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι κάθε φορά που επικαλούμαστε κατάσταση άμυνας οφείλουμε να αποδείξουμε ότι δεχτήκαμε επίθεση και ότι ανταπαντήσαμε ενώ αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη (παρούσα). Η εκ των υστέρων επίθεση εμπίπτει στην έννοια της αυτοδικίας καθώς δεν γίνεται με σκοπό την αποτροπή της επίθεσης/βλάβης, αλλά για λόγους αντεκδίκησης.
2. Το αναγκαίο μέτρο (άρθρο 22 παρ. 3)
«Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις»
Εδώ ο νομοθέτης εισάγει το κριτήριο της αναλογικότητας και είναι ένα σημείο στο οποίο έχουμε και τις περισσότερες παρανοήσεις και προστριβές. Η χρήση βίας μπορεί να δικαιολογηθεί αν είναι ανάλογη ή μικρότερη από αυτήν της επίθεσης. Άρθρο 25 – Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο:
«Δεν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε, στον άλλο είναι σημαντικά κατώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητα από τη βλάβη που απειλήθηκε», και Άρθρο 32 – Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό:
« Δεν καταλογίζεται στο δράστη η πράξη που τελεί για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο ο οποίος απειλεί χωρίς δική του υπαιτιότητα το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή συγγενούς του, ανιόντος ή κατιόντος ή αδελφού ή συζύγου του αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλον από την πράξη είναι κατά το είδος και τη σπουδαιότητα ανάλογη με τη βλάβη που απειλήθηκε».
Για παράδειγμα αν κάποιος σας σπρώξει και εσείς τον χτυπήσετε με ένα ρόπαλο, τότε έχετε κάνει χρήση υπερβολικής βίας και έχετε υπερβεί την αρχή της αναλογικότητας η οποία έχει καθιερωθεί και από παλιότερες αποφάσεις των Ελληνικών δικαστηρίων (νομολογία). Με τον ίδιο τρόπο έχει γίνει δεκτή και η αρχή της αναγκαιότητας σύμφωνα με την οποία « ο επιτιθέμενος πρέπει να προσβάλλεται εφόσον έχουν προηγουμένως εξαντληθεί όλα τα μέσα» (υποχώρηση, παθητική – λεκτική αποκλιμάκωση κλπ). Σημαντική είναι και η παράμετρος του βαθμού επικινδυνότητας, καθώς αντιμετωπίζεται διαφορετικά π.χ. η λεκτική προσβολή από την άμεση απειλή κατά της ζωής. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 23 του Π.Κ. «Όποιος υπερβαίνει τα όρια της άμυνας τιμωρείται, αν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση, με ποινή ελαττωμένη, και αν έγινε από αμέλεια, σύμφωνα με τις διατάξεις τις σχετικές με αυτήν. Μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενέργησε με αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου η της ταραχής που του προκάλεσε η επίθεση.» Έτσι λοιπόν αν χτυπήσετε κάποιον ο οποίος σας εξύβρισε, αν συνεχίσετε να χτυπάτε κάποιον τον οποίο έχετε ήδη θέσει εκτός μάχης ή αν πυροβολήσετε έναν άοπλο διαρρήκτη τότε μάλλον θα βάλετε τον εαυτό σας σε μπελάδες εκτός αν μπορέσετε να αποδείξετε ότι ενεργήσατε έτσι εξαιτίας του μεγάλου φόβου και της ταραχής που σας προκάλεσε τόσο ο δράστης όσο και οι συνθήκες (πχ σκοτάδι) κάτω από τις οποίες έλαβε χώρα το συγκεκριμένο περιστατικό.
Συμπεράσματα:
Από τα παραπάνω θα λέγαμε ότι σαφώς ο νόμος είναι υπέρ του αμυνόμενου εφόσον κινδυνεύει η ζωή του ή η περιουσία του από μία άδικη και παρούσα επίθεση, και εφόσον αυτός δεν ξεπέρασε τα όρια της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας. Φυσικά όταν κινδυνεύει η ζωή μας και βρισκόμαστε κάτω από το καθεστώς του φόβου και της ταραχής που προκαλεί μία τέτοια κατάσταση είναι δύσκολο να σταθμίσουμε όλες τις συνέπειες που μπορούν να προκαλέσουν οι πράξεις μας και να ενεργήσουμε με νηφάλιο τρόπο και σύμφωνα με τις διατάξεις που ορίζει ο ποινικός κώδικας. Αυτό είναι άλλωστε κάτι που το αναγνωρίζει και ο ίδιος ο νομοθέτης. Με άλλα λόγια κανείς δεν μπορεί να σας εγγυηθεί ότι μετά από ένα τέτοιο περιστατικό δεν θα βρεθείτε κατηγορούμενοι για κάποιο κακούργημα αν δεν μπορέσετε να αποδείξετε το δίκαιο των πράξεων σας. Γι αυτό ο μόνος λόγος για τον οποίο αξίζει να εμπλακούμε σε μία μάχη είναι η υπεράσπιση της σωματικής μας ακεραιότητας και μάλιστα όταν δεν έχουμε άλλη επιλογή. Αν γίνει κάτι τέτοιο τότε η πρώτη μας προτεραιότητα είναι να φύγουμε ζωντανοί έτσι ώστε να έχουμε την πολυτέλεια να δικαιολογήσουμε μετά στις αρμόδιες αρχές τις πράξεις μας. Για αυτό χρειάζεται συνεχής ενημέρωση και εκπαίδευση των ασκουμένων στις πολεμικές τέχνες όχι μόνο στο πρακτικό κομμάτι της αυτοάμυνας, αλλά και στο θεωρητικό κομμάτι της πρόληψης-αποφυγής το οποίο ίσως είναι το πιο σημαντικό και με τις λιγότερες συνέπειες σε όλους τους τομείς.
Τάσος Λουφαρδάκης
Ο Τάσος Λουφαρδάκης είναι Δάσκαλος Πολεμικών τεχνών (Brazilian jiu jitsu, Taekwondo, Muay Thai) από το 1990, ενώ έχει διδάξει αυτοάμυνα στο τμήμα Φυλάκων μουσείων και αρχαιολογικών χώρων των δημοσίων ΙΕΚ Ηρακλείου. Επίσης έχει υπάρξει εισηγητής σε σεμινάρια αυτοάμυνας σε πολλούς αθλητικούς συλλόγους πολεμικών τεχνών της Κρήτης καθώς και στο Σωματείο Φυλάκων του σωφρονιστικού καταστήματος Ν. Αλικαρνασσού.
