Όλβιος εστί όστις τής Ιστορίας έσχε μάθησιν (Ευριπίδης, απόσπασμα 910) Ο τορπιλισμός του ευδρόμου καταδρομικού “Έλλη”

Αυγ 14, 2023

Χρόνια πολλά σε όλους τους Συναδέλφους και φίλους, η Χάρη της Παναγιάς για όλους και για τις οικογένειές σας.

Με εκτίμηση

Εφ. Λοχαγός ΜΧ

Κρουσταλάκης Παντελής

Πρόεδρος Συνδέσμου Εφ. Αξιωματικών Ν. Ηρακλείου

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΔΡΟΜΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ
«ΕΛΛΗ» – 15-8-1940
ΒΙΒΛΙΟ Νο. 75

(15-8-1940) Σύγγραμμα του Πάνου Χαρ. Μανιατόπουλου

1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
2. ΟΙ ΕΝΤΟΛΕΣ
3. ΕΠΙΠΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ
4. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΜΕΤΑΞΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟ
5. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
5.1. ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ
5.2. Η ΗΓΕΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ
6. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ – Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
6.1. ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ DELFINO
6.2. ΕΥΔΡΟΜΟ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟ ΕΛΛΗ (ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΝΟΥ 08.25)
7. ΧΤΥΠΗΜΑ ΜΕ ΑΣΑΦΗ ΑΙΤΙΑ
8. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ
9. Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ ΤΟΥ Υ/Β ”DELFINO”
9.1. ΓΡΑΦΕΙ Ο AICARDI
9.2. ΠΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΑΙ Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ
10. ΤΟ ΕΥΔΡΟΜΟ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟ ”ΕΛΛΗ”
10.1. ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ
10.2. Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
10.3. Η ΑΙΤΙΑ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΥ ΤΟΥ «ΕΛΛΗ»
10.4. Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟΥ ”ΈΛΛΗ”
10.5. ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΜΝΗΜΗΣ
11. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
11.1.1940
11.2. 1950
12. Ο ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΜΕΖΕΒΙΡΗΣ ΔΙΗΓΕΙΤΑΙ ΤΟΝ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
13. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Πριν το τορπιλισμό του Έλλη, είχαν υπάρξει και άλλες περιπτώσεις σοβαρών επεισοδίων όπως επιθέσεις Ιταλικών αεροσκαφών εναντίων:
α) Των αντιτορπιλικών ”Βασιλεύς Γεώργιος” και ”Βασίλισσα Όλγα”,
β) Ελληνικών υποβρυχίων στη Ναύπακτο,
γ) Του βοηθητικού ”Ωρίονος” και
δ) Του αντιτορπιλικού ”Ύδρα”, όλες χωρίς επιτυχία.
Προφανώς η Ιταλική ηγεσία προσπαθούσε να κάμψει το Ελληνικό φρόνημα έχοντας ήδη προαποφασίσει τη σύγκρουση. Έτσι φτάνουμε στις 8.25 το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, ανήμερα στη γιορτή της Μεγαλόχαρης, που τορπιλίστηκε και βυθίστηκε το εύδρομο ”Έλλη”, έξω από το λιμάνι της Τήνου, όπου είχε σταλεί για να λάβει μέρος στις γιορταστικές εκδηλώσεις της ημέρας εκείνης. Μετά από έρευνες που έκαναν δύτες του Ναυτικού, διαπιστώθηκε ότι οι τορπίλες ήταν Ιταλικές και επομένως η επίθεση έγινε από Ιταλικό υποβρύχιο.
Η διαπίστωση όμως αυτή, κρατήθηκε μυστική, μέχρι την ιταλική εισβολή στην Ελλάδα, το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940. Από τη βύθιση του ”Έλλη”, έχασαν τη ζωή τους 1 υπαξιωματικός και 8 ναύτες, από το πλήρωμα του πλοίου και επίσης μια γυναίκα από το πλήθος των προσκυνητών, η οποία έπαθε συγκοπή με την έκρηξη της δεύτερης τορπίλης. Μετά τη λήξη του πολέμου, αποκαλύφθηκε ότι το υποβρύχιο ήταν το Ιταλικό Delphino, το οποίο είχε ξεκινήσει για το σκοπό αυτό από τη ναυτική βάση Παρθένι της Λέρου, το βράδυ της 14ης Αυγούστου. Κυβερνήτης ήταν ο υποπλοίαρχος Guizeppe Αicardi.

Το ιστορικό της εγκληματικής αυτής αποστολής αποκαλύφθηκε αρκετά αργότερα, όταν το Ιταλικό περιοδικό Τempo, στις αρχές του 1960, άρχισε να δημοσιεύει τα απομνημονεύματα του Ιταλού διοικητή των Δωδεκανήσων κόμητα De Vecchi με τίτλο «Ο αληθινός Μουσολίνι» (Μussolini Vero). Στα απομνημονεύματα αυτά, αναφέρεται στον τορπιλισμό του ”Έλλη” ότι «η βύθιση, πράγματι ατυχής, του ”Έλλη”, προκάλεσε αναταραχή σε διεθνές επίπεδο». Ο χαρακτηρισμός «ατυχής» που έδωσε ο De Vecchi στη βύθιση του πλοίου, ενόχλησε τον Guizeppe Αicardi, ο οποίος είχε πια παραιτηθεί από το Ιταλικό ναυτικό και ήταν τότε πλοίαρχος σε ποντοπόρα εμπορικά πλοία. Έστειλε λοιπόν μια επιστολή στην εφημερίδα Νazione της Φλωρεντίας, η οποία δημοσιεύθηκε στις 19 Απριλίου 1960. Τα κύρια σημεία αυτής της επιστολής, η οποία είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό, παρουσιάζονται κάτωθι, γιατί είναι πολύ ενδιαφέρουσα και φωτίζει από μια άλλη σκοπιά τα κίνητρα και τον τρόπο εκτέλεσης της επιχείρησης αυτής.

2. ΟΙ ΕΝΤΟΛΕΣ
Στις δεκατέσσερις Αυγούστου, ο κόμης De Vecchi, διοικητής του Αιγαίου, έφθασε στη Λέρο από τη Ρόδο, συνοδευόμενος από τον ναύαρχο Βiancheri. Κάλεσε τον υποπλοίαρχο Αicardi, του έδειξε μια επιστολή γραμμένη με το χέρι από τον αρχηγό του Ναυτικού Επιτελείου και του είπε: «Αυτή είναι η επιστολή του ναυάρχου σου, διάβασέ την».
Ύστερα, ενώ ο διοικητής διάβαζε, του έδωσε προφορικά τις οδηγίες του.
«Θα εφοδιαστείς με τορπίλες όσο περισσότερες μπορείς, πέραν της κανονικής ποσότητας και πρέπει να τορπιλίσεις, ό,τι συναντήσεις, «ουδέτερα και μη ουδέτερα». «Δεν είχαμε καμία διάκριση -λέει ο Αicardi- μεταξύ πλοίων και εμπορικών, αυτό το βεβαιώνω κατά τρόπο απόλυτο. Και δεν είχα καμία αμφιβολία στο πώς εννοούσε την αποστολή που μου είχε αναθέσει. Άλλωστε υπήρξε συντομότατος και μου άφησε μοναδικό έγγραφο, που ακόμη κατέχω, ένα φύλλο ατζέντας ριγωτό με τετράγωνα, όπου με το χέρι του έγραψε με λεπτομέρεια τις τελευταίες πληροφορίες της αεροπορικής αναγνώρισης: Τήνος – ένα μεγάλο εμπορικό και επιβατηγό πλοίο. Σύρος – δύο πλοία.
Κατόπιν ετοίμασα, σε γενικές γραμμές, το πρόγραμμα:
Να καταλάβω εξαπίνης εκείνα τα πλοία στα λιμάνια που μου υποδείχθησαν, κατόπιν να κατευθυνθώ προς την Αίγινα, για να παρεμποδίσω τη ναυσιπλοΐα στον ισθμό της Κορίνθου. Να μη βρεθώ στα νότια του παραλλήλου των 36ο 507 που είναι σε Νιο, Μήλο και Αμοργό, γιατί είναι δυνατό να παρέμβουν άλλα υποβρύχιά μας στις ζώνες της ενέδρας μας. Οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να γίνουν έτσι ώστε η ταυτότητα και η εθνικότητα του υποβρυχίου να μην αναγνωριστούν.

Το ”Delphino” έφθασε πολύ νωρίς στις 15 Αυγούστου μπροστά στην Τήνο και αντιληφθήκαμε να φεύγει προς βορρά ένα μεγάλο πλοίο (το ”Αρντένα” που είχε αποβιβάσει προσωπικότητες). Άλλα δύο ήσαν ακόμη στο λιμάνι (το ”Έσπερος” και το ”Ελένη”).» Ενώ ο υποπλοίαρχος Αicardi στο περισκόπιο κοίταζε γύρω και μελετούσε τον τρόπο να τα πλήξει, είδε να φθάνει σιωπηλό στα νώτα του από τα δυτικά το ”Έλλη”. «Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες. Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού και χαίρω για την ειλικρινή φιλία που υπάρχει ανάμεσα στους Έλληνες και εμάς. Αλλά τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία, βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα. Απ’ ό,τι ήξερα, η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο.
Τα δύο πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι της Τήνου, δεν είχαν την Ελληνική σημαία ζωγραφισμένη στο πλευρό. Η πλέον φανερή προβολή των εθνικών χρωμάτων, ήταν το πρώτο μέτρο προφυλάξεως που έπρεπε να λάβουν για την ασφάλεια των νομίμων πλοίων. Εκείνα τα δύο πλοία έπρεπε να τα πλήξω. Και τότε δεν μπορούσα να σκεφθώ ότι ήταν δυνατό να αφήσω να χαθεί η ευκαιρία του ”Έλλη”».

3. ΕΠΙΠΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ
Διαβάζοντας την επιστολή Αicardi δεν μπορούμε να αποφύγουμε μερικές βασικές παρατηρήσεις, τις οποίες θα αναφέρουμε κατωτέρω για την καλύτερη παρουσίαση της επιχείρησης του τορπιλισμού του ”Έλλη”. Κατ’ αρχάς, έκπληξη προκαλεί ο τρόπος που λειτουργούσε η ανώτερη Ιταλική ηγεσία του ιταλικού ναυτικού, στη λήψη τόσο σοβαρών αποφάσεων, καθώς και η μέθοδος που ακολουθήθηκε για τη μεταβίβαση των διαταγών υλοποιήσεώς τους. Η συγκεκριμένη διαταγή ήταν μια διαταγή επιπόλαιη και αυθαίρετη, χωρίς καμία μελέτη για τις συνέπειές της.
Γι’ αυτό και γρήγορα ανακλήθηκε. Χαρακτηριστικό είναι ότι την επιχείρηση αυτή δεν την γνώριζε ούτε ο υπουργός των Εξωτερικών Τσιάνο, όπως φαίνεται από το ημερολόγιό του, που δημοσιεύθηκε μετά τον πόλεμο.
Γράφει στις 15 Αυγούστου 1940:
«Βυθίστηκε ένα Ελληνικό σκάφος από υποβρύχιο που ακόμη δεν ξέρουμε ποιο είναι. Για μένα υπάρχει στη μέση η προπέτεια του De Vecchi. Συνομίλησα με τον Ντούτσε, ο οποίος επιθυμεί να λυθεί ειρηνικά το επεισόδιο, αυτό το οποίο μπορούσε να έλειπε» (το οποίο ο ίδιος είχε διατάξει). Σημειώνεται η ανυπαρξία οργανωμένου και σωστού δικτύου πληροφοριών από την πλευρά του Ιταλικού ναυτικού. Είναι πρωτοφανές, για μια τεράστια ναυτική δύναμη όπως η Ιταλική, με τόσα θωρηκτά, καταδρομικά και υποβρύχια, η οποία ετοιμάζεται για πόλεμο, να μη γνωρίζει τις κινήσεις του Ελληνικού στόλου και ότι στις 15 Αυγούστου είναι στην Τήνο μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας και υπάρχει προς το νησί αυτό παραδοσιακή μεταφορά προσκυνητών.
Αντίθετα έβλεπαν συνεχώς μυστική υποστήριξη της Αγγλίας και Βρετανικές νηοπομπές στο Αιγαίο, χωρίς να μπουν στον κόπο να αναλύσουν τι σκοπό θα εξυπηρετούσαν οι νηοπομπές αυτές. Ο πρέσβης όμως της Ιταλίας στην Αθήνα, Gratsi, βεβαιώνει ότι ουδεμία Βρετανική βάση υπήρχε στην Ελλάδα, πριν από τις 28 Οκτωβρίου 1940. Από την επιστολή Αicardi προκύπτει ότι ο κύριος στόχος του ”Delphino”, δεν ήταν το ”Έλλη”, αλλά τα «οπλιταγωγά», δηλαδή τα επιβατηγά τα οποία μετέφεραν τους προσκυνητές στην Τήνο και είναι ευτύχημα, που δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει τους στόχους του αυτούς.
Έτσι ο ”Έσπερος”, η ”Αρντένα” και τα άλλα πλοία που ήταν στο λιμάνι της Τήνου, γλίτωσαν τον τορπιλισμό και δεν θρηνήσαμε εκατοντάδες αθώα θύματα. Είναι ευτύχημα επίσης, που ο Αicardi δεν βρήκε πλοία στο λιμάνι της Σύρου και ότι στη συνέχεια δεν τον άφησαν να ολοκληρώσει την περιπολία του στο Σαρωνικό, όπως είχε αρχικά διαταχθεί. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμισθεί η κυνικότητα του υποπλοιάρχου Αicardi, ο οποίος χωρίς κανένα ηθικό ενδοιασμό και χωρίς τύψεις προχώρησε στην πραγματοποίηση μιας εγκληματικής επιχείρησης σε ειρηνική περίοδο χωρίς προειδοποίηση.

Μια επιχείρηση που θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει αργότερα εγκληματία πολέμου. Χαρακτηριστικά, τονίζει ότι, ίσως θα ήταν «ευτυχής» ο τορπιλισμός ενός ή περισσοτέρων πλοίων, έστω και φορτωμένων με προσκυνητές και ότι η επιχείρηση άφησε σ’ αυτόν «μια πικρή ανάμνηση που κάθε τόσο ξανάρχεται». Όμως, όχι σαν μετάνοια λόγω τύψεων συνειδήσεως.

4. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΜΕΤΑΞΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟ
Την 15η Αυγούστου του 1940, στις 8.25 το πρωί, και ενώ η λειτουργία είχε αρχίσει στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, την «Παναγία της Τήνου», έγινε ο ανόσιος και ύπουλος τορπιλισμός του «εύδρομου» καταδρομικού ”ΕΛΛΗ”, που αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου, συμμετείχε στον εορτασμό. Η τορπίλη που εκτοξεύθηκε όπως έγινε γνωστό αργότερα, από το Ιταλικό υποβρύχιο, βύθισε το πλοίο και μία δεύτερη αστόχησε γκρεμίζοντας μέρος του μώλου του λιμανιού. Την ίδια μέρα αργότερα αεροπλάνα βομβάρδισαν στα ανοικτά της Κρήτης το ατμόπλοιο ”ΦΡΙΝΤΩΝ”. Στη διπλή πρόκληση ο Μεταξάς αντέδρασε με ψυχραιμία.
Ανέθεσε την πιστοποίηση των ενόχων στον Αρχηγό του στόλου Υποναύαρχο Ε. Καββαδία, με την απόρρητο διαταγή 407 / 16.8.1939. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν έτοιμο την 21η Αυγούστου, όμως δεν το κοινοποίησε. Λόγοι στρατιωτικής και πολιτικής σκοπιμότητας υπαγόρευαν αυτή τη στάση του. Ήθελε να κερδίσει χρόνο, περιμένοντας τις απτές αποδείξεις της εχθρικής επιβουλής και το επόμενο κτύπημα, με έκδηλη προς το ευρύ κοινό την ταυτότητα του δράστου.
Το πρωτόκολλο της έρευνας για την ”ΕΛΛΗ” το ανακοίνωσε την 30 Οκτωβρίου, όταν ο εχθρός είχε εκδηλωθεί χωρίς μάσκα και είχε ξεσπάσει ο πόλεμος. Το δημοσίευσε επίσης στην Λευκή βίβλο Αριθ.129, με φωτογραφίες των τεμαχίων των τορπίλων, που είχαν συλλεχθεί αμέσως την επομένη, από τον πυθμένα της θάλασσας πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένη η Ιταλική ταυτότητά τους και η προέλευσή τους. Ανήκαν στο Ιταλικό υποβρύχιο ”DELFINO”, και είχαν εκτοξευθεί με διαταγή του Ντε Βέκκι, του Ιταλού Διοικητού της Δωδεκανήσου.
Ο Υφυπουργός Τύπου Θεολόγος Νικολούδης, προώθησε τη διαταγή του Μεταξά προς τους Γενικούς Διοικητάς και Νομάρχας του Βασιλείου, να μην δημοσιευθεί καμία απολύτως σχετική πληροφορία. Είχαν ήδη προηγηθεί και άλλες μικρότερες προκλήσεις εκ μέρους των Ιταλών, όπως οι ψευδείς κατηγορίες, ότι Έλληνες σκότωσαν τον Νταούτ Χότζα, στις οποίες η ψύχραιμη απάντηση του Μεταξά, με πολλά και αδιάσειστα στοιχεία ήταν αποστομωτική. Ακολούθησαν και άλλες που αποσκοπούσαν στο να οδηγήσουν την Ελληνική Κυβέρνηση να κάνει κάποιο λάθος βήμα.
Προφανώς να επιστρατεύσει ή να ζητήσει την άφιξη του Αγγλικού στόλου και τότε οι Ιταλοί θα αποκτούσαν την απαραίτητη αφορμή γι επίθεση. Ο Μεταξάς όμως δεν έπεσε στην παγίδα, ούτε κινήθηκε προς τους Άγγλους. Ούτε πάλι έκανε γενική επιστράτευση, όπως ανέμεναν ότι θα γινόταν. Γνώριζε ότι έτσι θα έδινε ένα μέτρο στον εχθρό για τις στρατιωτικές δυνάμεις της Ελλάδος και την ετοιμότητα τους. Ο Μεταξάς ως στρατηγός αγαπούσε τον αιφνιδιασμό.
Όπως παλιά, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στο Μπιζάνι, και αργότερα στην εισήγησή του (1914) ως Υπαρχηγού του Επιτελείου, προς τον Βενιζέλο, για αιφνιδιαστική επίθεση της Ελλάδας στα Δαρδανέλια, έτσι και τώρα τήρησε την ίδια τακτική. Θα αιφνιδίαζε τον εχθρό. Δεν θα του έδινε το πλεονέκτημα να γνωρίζει την έκταση και το βαθμό της ετοιμότητας και το αμυντικό του σχέδιο. Ως προς την επιστράτευση, τον απασχολούσε επίσης η οικονομία Καθυστέρησε παρόλο που το Επιτελείο του ζητούσε γιατί γνώριζε πόσο κοστίζει.

«Και μία μέρα να σώσουμε είναι κέρδος» σημειώνει. Προέβλεπε τον πόλεμο μακρόχρονο και προνοούσε για εξοικονόμηση των υλικού, ηθικού και δυνάμεων του λαού. Με την στρατηγική που εφήρμοσε πέτυχε τον αιφνιδιασμό. Τα ιταλικά στρατεύματα έπαθαν πανωλεθρία όταν η στρατηγική του, ως υπευθύνου Υπουργού των Στρατιωτικών, ολοκληρώθηκε μετά από 15 μέρες, όπως ήταν τα σχέδια. Ο Γκράτσι έπεσε σε δυσμένεια, όταν γύρισε στην Ιταλία ακριβώς γι αυτό, για τις ανακριβείς πληροφορίες που είχε συλλέξει, ως προς τις δυνάμεις και την ετοιμότητα του Ελληνικού στρατού, το ετοιμοπόλεμον της Ελλάδας. Κατηγορήθηκε ως κύριος υπαίτιος της ήττας των Ιταλών στην Αλβανία. Από την στιγμή του τορπιλισμού της ”Έλλης” και έπειτα η αγωνία του Μεταξά κορυφώνεται. Ξέρει ότι πλησιάζει η ώρα. Η φράση «ησυχία και σήμερα», που επαναλαμβάνεται τακτικά στο Ημερολόγιο φανερώνει όλη αυτή την τραγική αναμονή.
19 Αυγούστου. Ύφεσις. Αλλά κινήσεις Ιταλών προς σύνορά μας Αλβανίας; Δεν ησυχάζω. Φοβούμαι αιφνιδιασμόν, αλλά πως να επιστρατεύσω.

20.Αυγούστου. Οι Γερμανοί ζητούν από εμάς αποκηρύξωμεν Αγγλίαν. Απαντώμεν νύκτα. Θεέ μου τι θα απογίνομεν. Εν τούτοις είμαι αποφασιμένος δι ένα ένδοξο τέλος.
2 Οκτωβρίου. Ημείς επιστρατεύσαμε και την 9η μεραρχίαν. Είμαι αποφασισμένος για κάθε θυσία για υπέρ της τιμής της Ελλάδος.
16 Οκτωβρίου. Απογραφή.- εξακολουθεί η περίεργος ησυχία. Φαίνεται ότι η επιχείρησις θα εξακολουθήση κατά της Αγγλίας κυρίως. Μόνο; Αίγυπτος;
17 Οκτωβρίου. Παράδοξος ησυχία. Άραγε πραγματική;
22 Οκτωβρίου. Ησυχία. 24 Οκτωβρίου. Φήμαι ότι αύριο πρωί αρχίζει Ιταλία επίθεσιν εναντίον μας. Από Αμερική, Πάλαιρετ. Από Ρώμην. Από Ιωάννινα (Υποπρόξενος Αγ. Σαράντα, Τριανταφυλλάκος).
25 Οκτωβρίου. Σήμερα δεν έγινε Ιταλική επίθεσις.-Εσπερινή είδησις ότι προ της αριστεράς πτέρυγος προωθήθη εν σύνταγμα. Φανερή επιθετική παράταξις.
Αφ’ ετέρου πανταχόθεν διαβεβαιώσεις ησυχίας.- Αρχίζω να υποθέτω ότι εν Ιταλία αναμένουν προσεχώς πρόσκλησίν εκ μέρους μας Άγγλων και υπ’ αυτών κατάληψιν νήσων και βάσεων, και τότε αναγκαίως θα επιτεθούν.
Το βράδυ δόθηκε όπως είχε από καιρό προγραμματισθεί στο Βασιλικό Θέατρο η παράσταση της Μαντάμ Μπάτερφλαυ του Πουτσίνι με Ιταλικό θίασο και την επομένη ακολούθησε η δεξίωση στην Ιταλική Πρεσβεία. Ο Μεταξάς πήγε στο θέατρο, για να μην κινήσει υποψίες.
Έδωσε εντολή μόνο στον Υπουργό Νικολούδη και τον Μαυρουδή, να παραστούν στην Πρεσβεία. Αυτή είναι η βραδιά κατά την διάρκεια της οποίας έφθανε σταδιακά στην Πρεσβεία το ιταμό τελεσίγραφο της επιθέσεως.
27 Οκτωβρίου. Τι νύκτα! Κατά τις 02:00 το πρωί Νικολούδης τηλεφωνεί καταγγελίαν εναντίον μας Στέφανι (πρακτορείο ειδήσεων) ότι Ελληνική συμμορία εισήλθεν εις Αλβανικόν έδαφος, συνεπλάκη κ.λ.π Συνδυάζων πληροφορίας και φήμας και ημερομηνίας (25 – 28) απέκτησα πεποίθησιν ότι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι’ επικειμένην αύριον ίσως επίθεσιν. Νικολούδης σπίτι μου. Συνεννόησις κ.λ.π με Παπάγον σύνορα. Τέλος έως τας 4 π.μ.δημοσίευσις ανακοινωθέντων Αθηναικού Πρακτορείου διαψεύσεων. Εννοείται ότι ελαγοκοιμήθηκα (5 – 7) δύο ώρες διακοπτόμενος από το τηλέφωνο.
Η αντίστροφη μέτρηση είχε φτάσει στο σημείο μηδέν. Και οι ειρηνικές ημέρες της αναγεννημένης Ελλάδας είχαν τελειώσει. Από αυτή την στιγμή αρχίζει η μεγάλη δοκιμασία. Το όνειρο του Μεταξά για να προσφέρει στο λαό της μια καλύτερη ζωή, με σεβασμό στον κόπο του εργαζομένου και εξασφάλιση του μέλλοντος του, είχε πλέον εκλείψει. Ο πόλεμος θα άφηνε ερείπια. Ευτυχώς ένα σημαντικό έργο είχε επιτελεσθεί. Η ομοψυχία και η σωστή προπαρασκευή για αυτή την ώρα.
Τώρα δεν έμενε άλλο παρά να οδηγήσει την Ελλάδα με πίστη στα ιδανικά της φυλής, υπερήφανα στον τραχύ δρόμο της τιμής που είχε ο ίδιος χαράξει. Αξίζει όμως να παρακολουθήσει κανείς συνοπτικά το τι προηγήθηκε του τορπιλισμού; το τι συνέβη την άνοιξη του 1939, από την στιγμή που στο προσκήνιο παρουσιάστηκε ο Εμμανουέλε Γκράτσι, ως νέος Πρέσβυς χωρίς ιδιαίτερες αποσκευές πληροφοριών για το τι θα τον περίμενε εδώ.
Είχε διαδεχθεί τον Ραφαέλλε Μποσκαρέλλι σε μία από τις πιό περιζήτητες Πρεσβείες της Ευρώπης εκείνης της εποχής, την Αθήνα.

5. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
Τον Αύγουστο του 1940, η Γερμανία είχε θέσει ήδη υπό τον έλεγχό της το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και η Luftwaffe βομβάρδιζε ανηλεώς (αλλά χωρίς αποτέλεσμα) την τελευταία εστία αντίστασης που είχε απομείνει στις Βρετανικές Νήσους. Παράλληλα, ο Χίτλερ κατέστρωνε το πλέον μεγαλεπήβολο από τα σχέδιά του – την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας όμως δεν είχε ανάλογες επιτυχίες να επιδείξει. Ο Μουσολίνι χρειαζόταν επειγόντως μια γρήγορη και αποφασιστική νίκη, ώστε να ενισχύσει το κύρος του.
Η Ελλάδα φάνταζε ιδανικός στόχος, καθώς θα εξυπηρετούσε και τα Ιταλικά σχέδια για απόλυτη κυριαρχία στη Μεσόγειο. Εξάλλου, ουδέποτε σχεδόν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις υπήρξαν αρμονικές: από την κατάληψη των Δωδεκανήσων έως την αμφιλεγόμενη πολιτική της Ιταλίας έναντι της Ελληνικής απόβασης στη Σμύρνη και από τον βομβαρδισμό της Κέρκυρας έως τη σταθερή υποστήριξη των Αλβανικών θέσεων για την Ήπειρο, η Ρώμη δεν άφηνε καμία αμφιβολία ότι θεωρούσε την Αθήνα περιφερειακό της αντίπαλο.

Για να ξεκινήσει όμως ο πόλεμος, που τόσο επιζητούσε ο Μουσολίνι, χρειαζόταν μία αφορμή. Έτσι, ήδη από το 1939, άρχισαν οι αλλεπάλληλες ιταλικές προκλήσεις, με την ελπίδα ότι η Ελλάδα θα αντιδράσει σπασμωδικά. Εντούτοις, ο Ιωάννης Μεταξάς δεν σήκωνε το γάντι, φροντίζοντας να θωρακίσει πρώτα την άμυνα της χώρας απέναντι σε έναν αντίπαλο με αριθμητικά πολλαπλάσιες δυνάμεις. Στις 15 Αυγούστου του 1940, οι προκλήσεις ξεπέρασαν κάθε όριο, με τον απρόκλητο τορπιλλισμό του καταδρομικού ”Έλλη”. Το γέρικο σκαρί υπέκυψε και όλα συνέτειναν πλέον στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος δεν θα αργούσε. Η «εκδρομή στην Ελλάδα», που προσδοκούσε όμως ο Μουσολίνι, θα κατέληγε σύντομα σε ναυάγιο.

5.1. ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ
Στο ξεκίνημα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναυτική σημασία του γεωγραφικού χώρου και στόλου της Ελλάδας δεν είχε την αντίστοιχη βαρύτητα που εμφάνιζε το καλοκαίρι του 1914. Το γεγονός αυτό που, εν πολλοίς, απέρρεε από την προτεραιότητα που απέδιδε η Μεγάλη Βρετανία στην προάσπιση των Αυτοκρατορικών της συμφερόντων στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, τη ναυτική ρώμη του Γαλλικού Ναυτικού στη Μεσόγειο και την αρχική ουδετερότητα της Ιταλίας, γέννησε ίσως σε κάποιους την ελπίδα ότι η χώρα μας δεν θα χρειαζόταν να αναμειχθεί στον νέο αυτόν Αρμαγεδδώνα. Τα πράγματα όμως άλλαξαν με την πτώση της Γαλλίας στον Άξονα και την έξοδο της Ιταλίας στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας τον Μάιο του 1940. Τους μήνες που ακολούθησαν, η καχυποψία του Μουσολίνι αναφορικά με τις Γερμανο-Σοβιετικές επιδιώξεις στα Βαλκάνια, η πιθανότητα ότι ο Αγγλικός στόλος θα κατέφευγε στα Ελληνικά ύδατα στην περίπτωση που η Αγγλοκρατούμενη Αίγυπτος κυριευόταν από τους Ιταλούς.
Και ο προσανατολισμός της κυβέρνησης Μεταξά στην Αγγλική πολιτική -κυριότερα δείγματα του οποίου υπήρξαν η αποδοχή της Αγγλο-Γαλλικής εγγύησης της Ελλάδας έναντι πιθανής απειλής από τον Άξονα (Απρίλιος 1939) και η άρνησή της να ανανεωθεί το Ελληνο-Ιταλικό Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας, τον Σεπτέμβριο του 1939- οδήγησαν στην ωρίμαση των επεκτατικών επιδιώξεων που έτρεφε, από παλιά, το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας εναντίον της χώρας μας.
Η προετοιμασία του εδάφους για την εφαρμογή της επεκτατικής αυτής πολιτικής επιχειρήθηκε με μια σειρά από προκλήσεις ο χαρακτήρας των οποίων ήταν συχνά ναυτικός λόγω της θαλάσσιας γειτνίασης των δύο δυνάμεων. Η πρώτη από αυτές έλαβε χώρα τη 12η Ιουλίου 1940 όταν βομβαρδίστηκαν διαδοχικά από αέρος το βοηθητικό πλοίο ”Ωρίων” και το αντιτορπιλικό ”Ύδρα” ανοιχτά της Γραμβούσας στην Κρήτη. Τέσσερις μέρες μετά, τέσσερα Ελληνικά υποβρύχια βομβαρδίστηκαν από Ιταλικά αεροπλάνα, ενώ ήταν μεθορμισμένα στον κόλπο της Ιτέας.
Στο τέλος του ίδιου μήνα τα Ελληνικά αντιτορπιλικά, ”Βασιλεύς Γεώργιος” και ”Βασίλισσα Όλγα”, ό,τι καλύτερο είχε τότε το Ελληνικό Ναυτικό, καθώς και δύο Ελληνικά υποβρύχια δέχτηκαν αιφνιδιαστική επίθεση της Ιταλικής αεροπορίας. Οι Ιταλικές προκλήσεις
κορυφώθηκαν στις 2 Αυγούστου 1940 όταν βομβαρδίστηκε η τελωνειακή ακτοφυλακίδα Α6 την ώρα που έπλεε μεταξύ Σαλαμίνας και Αίγινας.

5.2. Η ΗΓΕΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ
Τα συνεχή και ολοένα πιο προκλητικά αυτά επεισόδια δημιούργησαν εύλογη ανησυχία στην ηγεσία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, στον βαθμό που εξέφρασε σοβαρές επιφυλάξεις όταν αποφασίστηκε από την Ελληνική κυβέρνηση η συμμετοχή του εύδρομου καταδρομικού ”Έλλη” στον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου στο νησί της Τήνου. Η μονάδα αυτή, αν και σχετικά παλιά, αφού ναυπηγήθηκε τις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε ριζικά ανακαινιστεί στη Γαλλία μεταξύ του 1925 και του 1927 και αποτελούσε την κυριότερη ναρκοθέτιδα του Ελληνικού στόλου. Διέθετε επίσης δυνατότητες αποτελεσματικής συμμετοχής σε συνοδείες νηοπομπών και ανθυποβρυχιακές επιχειρήσεις. Oι επιφυλάξεις λοιπόν του Αρχηγού Στόλου, ναύαρχου Καββαδία και άλλων στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού υπήρξαν εύλογες δεν
οδήγησαν όμως στην αναίρεση της ληφθείσας απόφασης ίσως γιατί θεωρήθηκε ότι η εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, που τιμάται πολύ και από τους καθολικούς Ιταλούς, δεν θα επέτρεπε την πραγματοποίηση μιας ακόμη προκλητικής ενέργειας εναντίον της χώρας μας.

6. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ – Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
Στις αρχές Αυγούστου 1940 η διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου ζητούσε με επιστολή της προς το Υπουργείο Ναυτικών, την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας. Το υπουργείο ανταποκρίθηκε θετικά και έστειλε το καταδρομικό ”ΕΛΛΗ”, παρά τις τεκμηριωμένες αντιρρήσεις του Αρχηγού Στόλου Επ. Καββαδία.

Ο έμπειρος αξιωματικός ζητούσε τη συγκέντρωση όλων των πλοίων στον ναύσταθμο Σαλαμίνας προκειμένου να προστατευτούν από την ολοένα αυξανόμενη Ιταλική επιθετικότητα. Ανήμερα της 15ης Αυγούστου το Ελληνικό καταδρομικό αγκυροβόλησε 550 μέτρα από τον μεσημβρινό λιμενοβραχίονα της Τήνου. Η ατμόσφαιρα στο σημαιοστολισμένο πλοίο ήταν πανηγυρική. Μόνο ο κυβερνήτης Αγ. Χατζόπουλος, εμφανώς ανήσυχος, διέταξε τη λήψη όλων των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας: τήρηση στεγανών εν πλω, ο λέβητας σε πλήρη πίεση και τα αντιαεροπορικά πυροβόλα σε ετοιμότητα. Ήδη 2 νέα επιβατηγά ατμόπλοια γεμάτα με κόσμο, βρίσκονταν αρόδου και περίμεναν τις βάρκες να ξεκινήσουν τη μεταφορά των επιβατών. Ένα πολεμικό αεροπλάνο έσκισε γρήγορα τον ουρανό πάνω από το λιμάνι, διέγραψε μερικούς χαμηλούς κύκλους και χάθηκε προς το νησί της Μυκόνου. Το πλήθος άρχισε να χαιρετά και να επευφημεί. Ήταν ένα συναρπαστικό θέαμα. Στην μπούκα του λιμανιού το ελαφρύ καταδρομικό ”ΕΛΛΗ”, υπερήφανο, με τον «μέγα» σημαιοστολισμό του, τραβούσε τα βλέμματα του κόσμου από την προκυμαία.
Στο κατάστρωμα, ναύτες και αξιωματικοί ντυμένοι με στολές «εξόδου» ατένιζαν το νησί της Μεγαλόχαρης και περίμεναν πότε θα πατήσουν στεριά σαν τιμητικό άγημα στην εικόνα Της. 15 Αυγούστου 1940 ώρα 08.23. Η Μεγαλόχαρη από άκρη σε άκρη, γιόρταζε τη χάρη Της σε όλη την Ελλάδα. Το κλίμα κανονικά θα έπρεπε να είναι χαρούμενο. Πίσω όμως από τα χαμόγελα ο περισσότερος κόσμος είχε ένα βάρος στη ψυχή. Ένα κακό προαίσθημα. Τα μηνύματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Η κατάσταση στην Ευρώπη είναι έτοιμη να ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Οι Γερμανοί έχουν εισβάλει στην Πολωνία. Ο Χίτλερ ξεναγήθηκε σαν κατακτητής στο Παρίσι, η κεντρική Ευρώπη στενάζει κάτω από την μπότα της Βέρμαχτ, ο αητός της Λουφτβάφε, βομβαρδίζει την Αγγλία και η τεράστια γερμανική μηχανή έπαιρνε μπροστά για να κατευθυνθεί Ανατολικά και να κατατροπώσει τους Σοβιετικούς. Την ώρα εκείνη ο Ντε Βέκκι δίνει εντολή στον διοικητή του ναυλοχούντος στην Λέρο Ιταλικού Στόλου να κτυπήσει.
Ο Ιταλός ναύαρχος μεταβιβάζει την διαταγή στον πλοίαρχο του υποβρυχίου Delfino που περιπολούσε ανοικτά της Τήνου και εκείνος επιτίθεται εν καιρώ ειρήνης απροειδοποίητα και χωρίς καμία πρόκληση κατά της Έλλης. Ο ρόλος της Ιταλίας ήταν άθλιος από τον Μικρασιατικό πόλεμο κιόλας. Τότε που η χώρα μας έθαβε τους νεκρούς της στην Αλμυρά έρημο και ήξερε ότι πολεμά τον εχθρό που έχει απέναντι της. Ο ρόλος της «συμμάχου» τότε Ιταλίας ήταν πιο βρώμικος και από αυτόν του εχθρού. Σύμμαχος μπροστά μας, έκανε ότι μπορούσε για να μας διαλύσει σαν ύπαρξη, κάτω από το τραπέζι. Από το ’22 ονειρευόταν την Μεσόγειο σαν μια δική της λίμνη. Στα τέλη του ’30 είχε αποθρασυνθεί. Στις αρχές του ’40 ο ηγέτης της, ο Μουσολίνι είχε δώσει σαφέστατες εντολές στους επιτελείς του: «Προκαλέστε με κάθε τρόπο αυτούς τους άθλιους Έλληνες. Κάντε τους με κάθε κόστος να απαντήσουν και μετά τσακίστε τους. Καμία δύναμη δεν μπορεί να αντισταθεί στη Νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μας».
Και πραγματικά οι Ιταλοί, που αν και ιδεολογικά, βρίσκονταν σχεδόν αδελφικά κοντά, με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, δεν σταμάτησαν να παίζουνε με τα νεύρα μας και να προκαλούν όποτε έβρισκαν ευκαιρία. Οι Μεγάλες δυνάμεις τους είχαν παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα για κάποιο χρονικό διάστημα και εκείνοι δεν τα επέστρεψαν ως όφειλαν μετά το τέλος της συμφωνίας. Ουδείς τους είπε τίποτε, και αυτό τους έκανε να αποθρασυνθούν στο Ανατολικό Αιγαίο. Ο Ιταλός δικτάτορας ονειρευόταν μια Mare Nostrum. Ο Μεταξάς καθ’ όλη τη διάρκεια των Ιταλικών προκλήσεων δεν απαντούσε. Απλά προετοίμαζε την άμυνα της χώρας.
Μια άμυνα που έπρεπε να είναι σκληρή, και έξυπνη, απέναντι σε έναν υπερπολαπλάσιο εχθρό. Δεν απάντησε όταν οι Ιταλοί βομβάρδισαν την Κέρκυρα. Δεν απάντησε όταν οι Ιταλοί βομβάρδισαν ανεπιτυχώς, έξω από τη Γραμβούσα το πλοίο ”ΩΡΙΟΝ” και το Αντιτορπιλικό ”ΥΔΡΑ” τον Ιούλιο του 1940. Δεν απάντησε όταν λίγες μέρες μετά, τέσσερα Eλληνικά υποβρύχια βομβαρδίστηκαν από Ιταλικά αεροπλάνα στον κόλπο της Ιτέας. Δεν απάντησε όταν απροκάλυπτα, Ιταλικά
αεροπλάνα στα τέλη του Ιούλη έριξαν βόμβες κατά των ”Α/Τ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ” και ”ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ”. Δεν απάντησε ακόμη και όταν στις αρχές του Αυγούστου.
Λίγες ημέρες πριν τον εορτασμό της Παναγίας, οι Ιταλοί δεν δίστασαν να βομβαρδίσουν την τελωνειακή ακτοφυλακίδα Α6 έξω από την Αίγινα. Ωστόσο η επίθεση δεν θα ερχόταν από τον αέρα, αλλά από τον βυθό. Κατά τις 07:00 εμφανίστηκε ένα ιταλικό αναγνωριστικό αεροπλάνο το οποίο, αφού διέγραψε δύο κύκλους πάνω από το λιμάνι, αποχώρησε. Κανείς δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Oι Ιταλοί συνήθιζαν αυτού του είδους τις «επιδείξεις». Επρόκειτο όμως για αναγνώριση εν όψει επικείμενης υποβρυχιακής επίθεσης.

6.1. ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ DELFINO (εν καταδύσει έξω από το λιμάνι της Τήνου. ΩΡΑ 08.24)
Ο κυβερνήτης, Αντιπλοίαρχος Aicardi, δεν ξεκολλούσε το πρόσωπο του από το περισκόπιο. Είχε φορέσει το καπέλο του ανάποδα, με το γείσο προς τα πίσω, και το μάτι του παρακολουθούσε συνέχεια την επιφάνεια της θάλασσας. Βρισκόταν στα όρια του βάθους περισκοπικής κατάδυσης. Μέσα στο κύτος δεν ακουγόταν ούτε ανάσα. Κανένας από το πλήρωμα δεν μιλούσε. Είχαν ιδρώσει. Ο σηματωρός σκούπισε τον ιδρώτα του με την ανάστροφη της παλάμης του και συνέχισε να ακούει το σόναρ του. Ένας λύκος που παραμόνευε το θύμα του.

Ένα ψυχρό πράσινο φως, φώτιζε την γέφυρα του υποβρυχίου, στο κέντρο πληροφοριών μάχης. Τα νεύρα ταν τεντωμένα. Ο Aicardi περίμενε. Στον σταυρό του περισκοπίου του ένα ελαφρύ καταδρομικό στην επιφάνεια της θάλασσας, ήταν συνέχεια «κλειδωμένο». Στην αρχή της πλώρης του, δίπλα από την άγκυρα, με μικρά γράμματα, έγραφε ”ΕΛΛΗ”. Την νεκρική σιωπή έσπασε μια φωνή από τον ασύρματο. Ήταν στα Ιταλικά και ο βόμβος έδειχνε πως ήταν από κάποιο αναγνωριστικό αεροπλάνο που πετούσε κάπου κοντά κάνοντας κύκλους.
«Όλα είναι εντάξει μπορείτε να πυροδοτήσετε Σενιόρε. Τι άνθρωποι είναι αυτοί στην προκυμαία. Πετούσα από πάνω τους και με χαιρετούσαν, Σενιόρε επιστρέφω στη Λέρο. Το πλοίο είναι πλέον δικό σας. Τέλος». Ο κυβερνήτης του Ιταλικού υποβρυχίου ”DELFINO”, είχε πάρει σαφέστατες διαταγές κατευθείαν από τον Διοικητή των Δωδεκανήσων De Vecci, ανώτατο στέλεχος του Ιταλικού φασιστικού κόμματος. Ξανακοίταξε μέσα από το περισκόπιο του και έδωσε τη διαταγή: ”Fuoco”.

6.2. ΕΥΔΡΟΜΟ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟ ΕΛΛΗ (ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΝΟΥ 08.25)
Στη Γέφυρα του 98 μέτρων παλαιού σκαριού ο κυβερνήτης, Πλοίαρχος Χατζόπουλος, ενημερωνόταν για τις τελευταίες λεπτομέρειες της απόβασης του τιμητικού αγήματος που θα συνόδευε τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας στο νησί. Με το χέρι του ήπιε μια μεγάλη γουλιά καφέ, κοίταξε μπροστά την προκυμαία που ήταν γεμάτη κόσμο και χαμογέλασε. Έστρεψε το κεφάλι του στα 2 ατμόπλοια που ξεφόρτωναν κόσμο από τις βάρκες και ρώτησε τον Ύπαρχο του, ποια πλοία είναι αρόδου .
«Το ”ΕΣΠΕΡΟΣ” και το ”ΕΛΕΝΗ” κύριε κυβερνήτα». Τα λόγια πάγωσαν στον αέρα. Τα αυτιά των ναυτών, των αξιωματικών και του κυβερνήτη στη γέφυρα έκαναν κάποια ώρα να επεξεργαστούν τη φωνή που άκουσαν από τον οπτήρα: «ΤΟΡΠΙΛΗ ακριβώς στη μέση Τορπίλη!!!».
Η φωνή έσβησε. Στη γέφυρα κοιτάχτηκαν αναμεταξύ τους και έτρεξαν έξω. Πρόλαβαν να διακρίνουν το λευκό ίχνος του θανάτου καθώς έσκιζε με ταχύτητα τα νερά λίγο κάτω
από την επιφάνεια της σκούρας γαλάζιας θάλασσας. Σιγή επικράτησε για ελάχιστα δευτερόλεπτα.
Ακουγόταν μόνο το σκίσιμο των υδάτων από το θανατηφόρο φορτίο της 053 whitehead Fiume τορπίλης που πλησίαζε. Στις 08.25 οι φωνές του αρχικελευστή Κατσαϊτη έσκισαν τον αέρα: «Τορπίλη δεξιά, τορπίλη δεξιά».
Η φωνή του διακόπηκε από τον πάταγο μιας τρομακτικής έκρηξης η οποία ανασήκωσε το πλοίο από την επιφάνεια σαν παιδικό παιχνίδι. Στην προκυμαία οι μικροπωλητές συνέχιζαν να διαλαλούν την πραμάτεια τους. Οι πιστοί συνέχιζαν να συσσωρεύονται στο λιμάνι και να ανεβαίνουν την ανηφόρα προς την εκκλησία… Η πρώτη έκρηξη έκανε τους πάντες να γυρίσουν.
Κοίταζαν αποσβολωμένοι την ”ΕΛΛΗ” να βγάζει καπνούς από το πλάι. Όλοι προσπαθούσαν να δουν καλύτερα τι έχει συμβεί και ανασήκωναν τους λαιμούς τους. Οι άνδρες έβγαζαν τα καπέλα τους και με τις παλάμες τεντωμένες σαν σκιάστρο μπροστά στα μάτια τους, προσπαθούσαν να διακρίνουν .Τα παιδάκια στις μύτες των ποδιών έδιναν τη δική τους μάχη. Ένας ψίθυρος από άκρη σε άκρη σε όλο το νησί. Η δεύτερη έκρηξη ήταν ισχυρότερη.
Έσκασε το καζάνι, ο λέβητας, κάτω από την ίσαλο γραμμή του πλοίου και μια τρύπα διαμέτρου δύο μέτρων ανάμεσα στα δύο φουγάρα, έγινε ορατή ακόμη και από την ακτή. Καπνός μαύρος πυκνός καπνός κάλυψε τον ουρανό πάνω από το πλοίο. Οι ναύτες πηδούσαν από το κατάστρωμα να σωθούν. Οι φλόγες έβγαιναν απειλητικές από τα σωθικά του καραβιού. Στην προκυμαία ο κόσμος δεν πίστευε αυτό που έβλεπε. Οι βάρκες που πλησίαζαν τα δύο επιβατηγά ατμόπλοια για να παραλάβουν τους επιβάτες, έμειναν με τα κουπιά όρθια. Η απόλυτη καταστροφή.
Μετά τις εκρήξεις μια σιωπή έπεσε στο λιμάνι ακουγόταν μόνο ο αέρας και από μακριά τα ουρλιαχτά των τραυματισμένων ναυτών. Πολλοί άνδρες έπεσαν στη θάλασσα. Για λίγα λεπτά κανείς δεν γνώριζε τι είχε συμβεί. Κομμάτια σάρκας, φωτιά, καπνοί και βογγητά πληγωμένων συνέθεταν ένα σκηνικό κόλασης. Ο κυβερνήτης ανέκτησε γρήγορα την ψυχραιμία του και έδωσε διαταγές περίθαλψης των τραυματιών, διάσωσης των ανδρών που βρίσκονταν στη θάλασσα και ρυμούλκησης του πλοίου.
Εν τω μεταξύ άλλες δύο τορπίλες εξερράγησαν πάνω στον λιμενοβραχίονα, έχοντας προφανώς ως στόχο τα επιβατηγά που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι, κατάφορτα με προσκυνητές. Το επιβατηγό ατμόπλοιο ”ΕΣΠΕΡΟΣ” με κυβερνήτη τον ηρωικό Γεράσιμο Φωκά έσπευσε σε βοήθεια του πληγωμένου καταδρομικού. Ωστόσο, μετά από δύο ώρες εναγώνιων προσπαθειών το ”ΕΛΛΗ” άρχιζε να βυθίζεται, παρασύροντας στον υγρό του τάφο και εννέα μέλη του πληρώματος.
Ο κυβερνήτης Χατζόπουλος θέλησε να μοιραστεί την τύχη του πλοίου του, ωστόσο οι αξιωματικοί του τον πήραν «σηκωτό» και επιβιβάστηκαν σε μια σωστική λέμβο. Μόλις ο Μεταξάς πληροφορήθηκε το συμβάν, αναζήτησε τους αξιωματικούς του πλοίου. Αφού πληροφορήθηκε τα τεκταινόμενα διέταξε να γίνει η δοξολογία και η περιφορά της εικόνας σα να μη συνέβη τίποτα. Επίσης απαγόρευσε την έκφραση της παραμικρής υπόνοιας σχετικά με την εθνικότητα του επιτιθέμενου υποβρυχίου. Ξαφνικά ουρλιαχτά και εκκλήσεις στην Παναγιά έσκισαν τον αέρα. Από τα δυο ατμόπλοια τα γεμάτα προσκυνητές ο κόσμος άρχισε να φωνάζει, να κλαίει και να παρακαλάει. Έβλεπαν τον θάνατο να πλησιάζει. Το Ιταλικό υποβρύχιο είχε εξαπολύσει δύο άλλες τορπίλες με στόχο τα καράβια. Ο κόσμος από το κατάστρωμα τις διέκρινε καθαρά να πλησιάζουν. Πανικός. Οι ματιές τους μέσα στην αλλοφροσύνη πότε κοίταζαν τις τορπίλες και πότε την ”ΕΛΛΗ” απέναντι τους που είχε πάρει κλίση και καιγόταν.
Ίσως απλά από τύχη οι τορπίλες δεν βρήκαν στόχο. Η μία πέρασε δίπλα από την πλώρη του ”ΕΣΠΕΡΟΥ” και η άλλη κάτω από τα ύφαλα της ”ΕΛΕΝΗΣ”. Οι τορπίλες διέγραψαν την πορεία τους και καρφώθηκαν εκκωφαντικά στον λιμενοβραχίονα. Το νερό, και οι πέτρες σηκωθήκαν σε ύψος 40 μέτρων. Το τσιμέντο στην γεμάτη κόσμο προκυμαία, έτρεμε σαν να γινόταν σεισμός. Οι άνθρωποι έτρεξαν κάνοντας τον σταυρό τους προς την Παναγιά. Στο ”Έλλη”, ο κυβερνήτης του σκάφους πλοίαρχος Β.Ν. Άγγελος Χατζόπουλος, διέταξε συναγερμό και έτρεξε να δει ο ίδιος τι ακριβώς συμβαίνει. Έκπληκτος βλέπει το πλοίο κτυπημένο και να γέρνει και στον λιμενοβραχίονα να ακούγονται οι εκρήξεις από δύο άλλες τορπίλες. Προλαβαίνει και τηλεγραφεί αμέσως στην Αθήνα και αναφέρει το συμβάν. Η ”ΕΛΛΗ” το τριπλέλικο σκαρί που είχε πάρει μέρος και στην Μικρασιατική Εκστρατεία, πήρε κλίση 15 μοιρών και φλεγόμενο άρχισε να βυθίζεται μία ώρα και ένα τέταρτο μετά το πρώτο χτύπημα. Η ψυχραιμία του κυβερνήτη που καθοδήγησε με μαεστρία το πλήρωμα και κατάφερε όχι μόνο να τους σώσει αλλά και να απεγκλωβίσει τους τραυματίες μηχανικούς και θερμαστές από τα αμπάρια, ήταν ουσιαστική.

Εβδομήντα λεπτά μετά διέταξε την εγκατάλειψη του πλοίου. Ένας αρχικελευστής, δύο κελευστές, ένας υποκελευστής και έξη ναύτες όλοι τους θερμαστές και βρίσκονταν στο σημείο που χτύπησε η τορπίλη ήταν νεκροί. Για καλή τύχη των τραυματισμένων ναυαγών, στην περιοχή βρίσκονταν τα αλιευτικά σκάφη ”ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ” και ”ΕΛΕΝΗ”, ιδιοκτησίας Μιχάλη Σπυρ. Πετυχάκη. Αψηφώντας τον κίνδυνο της αναμενόμενης εκρήξεως της ”Έλλης”, ο Καπετάν Μιχάλης Πετυχάκης έδωσε σήμα στα σκάφη του να προσεγγίσουν και να περισυλλέξουν 24 τραυματίες ναυαγούς προτού υπάρξουν περισσότερα θύματα. Για την ηρωική του πράξη τιμήθηκε μαζί με το πλήρωμα του από τον Βασιλιά Γεώργιο και την Ελληνική κυβέρνηση με Τιμητική Ευαρέσκεια. Στη συνέχεια το υποβρύχιο απομακρύνθηκε χωρίς να καταστεί γνωστή η ταυτότητά του. Από την έρευνα που διενεργήθηκε στη συνέχεια από πραγματογνώμονες αξιωματικούς του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, επί των θραυσμάτων των τορπιλών που είχαν εκραγεί στη προκυμαία, διεπιστώθη αμέσως ότι επρόκειτο για Ιταλικές τορπίλες. Η τότε Ελληνική κυβέρνηση τήρησε απόλυτα μυστική την πραγματογνωμοσύνη εκείνη, (η οποία τελικά δημοσιεύτηκε με φωτογραφίες δύο ημέρες μετά την έναρξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου, δηλαδή στις 30 Οκτωβρίου του 1940), αλλά και με ταυτόχρονη απαγόρευση στον τύπο για οποιοδήποτε υπαινιγμό εθνικότητας του υποβρυχίου. Παρά ταύτα όμως από την πρώτη στιγμή η Ελληνική κοινή γνώμη ουδεμία αμφιβολία έτρεφε περί της εθνικότητας των υπευθύνων. Ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση των Ιταλών. Η κυβέρνηση πιστή στη γραμμή που είχε χαράξει, δεν απάντησε.
Μάλιστα τονίστηκε με κάθε τρόπο στους εμπειρογνώμονες που βρήκαν τα θραύσματα και αναγνώρισαν τις Ιταλικές τορπίλες, να μην μιλήσουν. Επίσημα γινόταν λόγος για υποβρύχιο άγνωστης εθνικότητας. Ανεπίσημα ο κόσμος έβραζε κατά των Ιταλών. Τρεις μήνες αργότερα στα χιονισμένα βουνά της Ηπείρου οι φασίστες του Ντούτσε θα συναντούσαν τη Νέμεση τους. Σκληρή και αδυσώπητη. Στην Αθήνα ο πρωθυπουργός Μεταξάς καλεί τον υφυπουργό Ναυτικών Ιπποκράτη Παπαβασιλείου και του λέει για το συμβάν: «Γνωρίζουμε Ιπποκράτη για τον δράστη, αλλά δεν πρέπει να οξύνουμε την κατάσταση. Ας κάνουμε πώς δεν καταλάβαμε τίποτα και ας μην δείξουμε πανικό». Ταυτόχρονα ο υφυπουργός Τύπου Θ. Νικολούδης εκδίδει ανακοίνωση στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει ότι: «H τορπίλη έπληξε το ”Έλλη” στο λεβητοστάσιο το οποίο εξερράγη και η πυρκαϊά που εκδηλώθηκε μεταδόθηκε στο εσωτερικό του πλοίου και το πλήρωμα αναγκάσθηκε να το εγκαταλείψει». Λίγο μετά το πλοίο βυθίσθηκε στις 9.45΄. Στην ίδια ανακοίνωση αναφέρθηκε ότι υπήρξε ένας νεκρός ο κελευστής μηχανικός Παπανικολάου και 29 τραυματίες.
Μεταξύ του αστικού πληθυσμού, μία γυναίκα αρμενικής καταγωγής εμωλωπίσθη επι της προκυμαίας και ένας άνδρας απέθανε συνεπεία καρδιακής προσβολής. Η κυβερνητική ανακοίνωση σκοπίμως απέκρυπτε την εθνικότητα του υποβρυχίου που έπληξε το Έλλη αν και γνώριζε τον δράστη. Μία Επιτροπή από ανωτάτους αξιωματικούς (Καββαδίας, Χατζόπουλος και Δούσης) έβαλε δύτες και ανέσυραν από τον βυθό τεμάχια των τορπιλών. Στο πόρισμά τους κατέληγαν ότι “ το ”Έλλη” εβυθίσθη παρά Ιταλικών τορπιλών βληθεισών υπο Ιταλικού υποβρυχίου”.
Το θράσος των Ιταλών ήταν απύθμενο. Παρά τις διαβεβαιώσεις που έδινε η κυβέρνηση για την άγνωστη εθνικότητα του υποβρυχίου για να μην οξύνει την κατάσταση, οι Ιταλοί εγίνοντο περισσότερο επιθετικοί. Σύμφωνα με το υπ. Αριθ. 121 / 16-8-1940 τηλεγράφημα του πρεσβευτή μας στη Ρώμη Ιωάννη Πολίτη, η Ιταλία επιδιώκει να αναγάγη την Ελλάδα δια τρομοκρατήσεως από τούδε εις την διαδικασίαν των εδαφικών συζητήσεων και παραχωρήσεων εν Ηπείρω ή να επιτύχη ορισμένα στρατηγικά πλεονεκτήματα εν τω θαλασσίω αγώνι ή και αμφότερα.
Ταυτόχρονα στη Ρώμη ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιταλικής κυβερνήσεως σε δηλώσεις του προς τους ξένους ανταποκριτές τόνιζε ανερυθρίαστα ότι η βύθιση του ”Έλλη” είναι τέχνασμα των Άγγλων για να αναστατώσουν τα Βαλκάνια και να δηλητηριάσουν τις Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις.
Και έφερε σαν απόδειξη το ότι αμέσως μετά το συμβάν έσπευσαν πρώτοι οι Άγγλοι, πριν παρέλθει ο αναγκαίος χρόνος για την εξακρίβωση, και δια του ραδιοφώνου ανακοίνωσαν ότι στην περιοχή της Τήνου δεν βρισκόταν την ημέρα εκείνη δικό τους υποβρύχιο.
Και υπογράμμιζε επίσης ότι ”Η Ιταλία πιστή εις τας γνωστάς ιταλικάς παραδόσεις τιμιότητος εχρειάσθη τρείς ημέρας δια να εξακριβώση και να βεβαιώση σήμερον οτι το Επιτελείον ουδεμίαν ενέργειαν τορπιλισμού αναφέρει και ότι ουδέν Ιταλικόν υποβρύχιον ευρίσκετο εκεί”.
Οι Έλληνες εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν εύκολα την ιταλική ταυτότητα του υποβρυχίου από τους σειριακούς αριθμούς στα κομμάτια των τορπιλών .
Μετά τον πόλεμο διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για το ”Delfino” με κυβερνήτη τον Τζιουζέπε Αϊκάρντι.

Η κυβέρνηση όμως απέφυγε να ανακοινώσει οτιδήποτε για την εθνικότητά του και προσπάθησε ως την τελευταία στιγμή να αποφύγει κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως πρόκληση. Παράλληλα όμως, διέταξε όλους τους στρατιωτικούς σχηματισμούς να προετοιμαστούν με την ύψιστη διακριτικότητα για την επερχόμενη σύγκρουση, καθώς ήταν φανερό ότι η φασιστική Ιταλία είχε δώσει τον λόγο στα όπλα. Η νέμεσις πάντως για την άνανδρη ιταλική ενέργεια ήλθε σχεδόν τρία χρόνια αργότερα. Στις 23 Μαρτίου 1943 και ενώ το υποβρύχιο ”Delfino” επιχειρούσε στον Τάραντα στη Νότια Ιταλία, βυθίστηκε παρασύροντας μαζί του και τα 28 μέλη του πληρώματος, που είχαν συμμετάσχει στον τορπιλισμό της ”ΕΛΛΗΣ”. Ο μόνος επιζών ήταν ο πρώην κυβερνήτης Αικάρντι, ο οποίος, αμέσως μετά τον τορπιλισμό του Ελληνικού πλοίου, είχε παραδώσει τη διοίκηση στον Μάριο Βιολάντε. Πάντως ο Αικάρντι, ακόμη και μετά τον πόλεμο δήλωνε αμετανόητος για την ενέργειά του, η οποία ήταν έξω από το δίκαιο του πολέμου, εφόσον τορπίλισε πλοίο ουδέτερης χώρας. Το 1960 δήλωσε στο περιοδικό Tempo: «Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες (η διαταγή είχε δοθεί από τον υπερφίαλο Ιταλό διοικητή της Δωδεκανήσου Ντε Βέκι). Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού. Αλλά, τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα (η Ελλάδα όμως τότε ήταν ακόμη ουδέτερη χώρα). Από ότι ήξερα η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο».

7. ΧΤΥΠΗΜΑ ΜΕ ΑΣΑΦΗ ΑΙΤΙΑ
Τα άμεσα αίτια του τορπιλισμού της ”Ελλης” δεν είναι ακόμα σαφή. Ορισμένες πηγές κατατείνουν στο συμπέρασμα ότι ο Μουσολίνι είχε αποφασίσει να εισβάλει στην Ελλάδα ακριβώς τότε και θεώρησε πως ο τορπιλισμός του Ελληνικού πολεμικού θα διευκόλυνε τα σχέδιά του. Άλλοι, όπως ο τότε Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, εικάζουν ότι η κίνηση αυτή υπήρξε προϊόν της οργής του Μουσολίνι, όταν πληροφορήθηκε την άποψη που εξέφρασε ο Μεταξάς
στον Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα, Πρίγκιπα Ερμπαχ, ότι δηλαδή η Ελλάδα δεν μπορούσε να αγνοήσει τη Βρετανική ναυτική ισχύ στη Μεσόγειο.
Ο υφυπουργός Εξωτερικών και γαμπρός του Μουσολίνι, Τσιάνο, αποδίδει τον τορπιλισμό της ”Έλλης” στην προπέτεια του Ντε Βέκι, του Ιταλού διοικητή των Δωδεκανήσων και κορυφαίου στελέχους του φασιστικού καθεστώτος. Τέλος, οι επιχειρήσεις που ανέλαβε ο Αϊκάρντι, o κυβερνήτης του Ιταλικού υποβρυχίου Delfino που τορπίλισε την ”Έλλη”, πιθανώς να εντάσσονταν στο ευρύτερο πλαίσιο της παρεμπόδισης των Αγγλικών συγκοινωνιών με τη Μαύρη Θάλασσα, από το ιταλικό ναυτικό, τουλάχιστον αν ληφθεί υπόψη η ασάφεια και η προχειρότητα των οδηγιών που αυτός έλαβε.
Όποια πάντως κι αν είναι η ακριβής άμεση αιτία για την προσβολή του ευδρόμου καταδρομικού ”Έλλη”, γεγονός είναι ότι στις 8.25 π.μ. της 15ης Αυγούστου 1940 αυτό επλήγη από τορπίλη του ”Delfino” ακριβώς κάτω από τον μόνο εν ενεργεία λέβητά του. Το αποτέλεσμα ήταν αυτός να εκραγεί και η έκρηξη να δημιουργήσει κάθετη ρωγμή στη δεξιά πλευρά του πλοίου, η οποία στην ίσαλο γραμμή είχε διάμετρο 10 εκατοστών. Συνάμα δημιουργήθηκε οπή δύο περίπου μέτρων μεταξύ των δύο καπνοδόχων του πλοίου ακριβώς πάνω από το σημείο της έκρηξης. Οκτώ μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους, ενώ δεκάδες υπήρξαν και οι τραυματίες.
Οι άλλες δύο τορπίλες που έβαλε το Ιταλικό υποβρύχιο εναντίον των επιβατηγών πλοίων που βρίσκονταν στο λιμάνι της Τήνου ευτυχώς αστόχησαν. Το αιφνίδιο πλήγμα που υπέστη το Ελληνικό καταδρομικό δεν βρήκε ούτε το πλήρωμά του ούτε τη ναυτική ηγεσία της χώρας απαράσκευη. Σύντονες προσπάθειες ανελήφθησαν από τον κυβερνήτη του πλοίου, Χατζόπουλο, ώστε τουλάχιστον να σωθεί το πλοίο προσαράζοντας στα αβαθή του λιμανιού, κάτι όμως που δεν κατέστη δυνατό γιατί τα συστήματα του πλοίου είχαν νεκρώσει μετά τη διάρρηξη των ατμοσωλήνων και την παρεπόμενη διακοπή της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος.
Επιπροσθέτως, το επιβατηγό ”Εσπερος” που ανέλαβε τη ρυμούλκηση δεν είχε τη δυνατότητα ούτε και τα εφόλκια που θα μπορούσαν να ρυμουλκήσουν το καταδρομικό, τη στιγμή μάλιστα που η αποκρίκωση της άγκυράς του δεν υπήρξε εφικτή για μια σειρά από λόγους. Σε κάθε περίπτωση, η εξέταση που ακολούθησε από ανώτατα στελέχη του ναυτικού επιβεβαίωσε ότι όλα τα προσήκοντα μέτρα είχαν ληφθεί και για την άμυνα του πλοίου από εχθρική προσβολή, αλλά και για τη διάσωσή του μετά τον τορπιλισμό του.
Αποδείχτηκε, επίσης, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι ο τορπιλισμός της ”Έλλης” ήταν έργο Ιταλών, κάτι όμως που αποσιωπήθηκε για λόγους υψηλής πολιτικής μέχρι την έναρξη του πολέμου τον Οκτώβριο του 1940. Τότε ήταν που επίσημα και τεκμηριωμένα δόθηκαν στη δημοσιότητα τα στοιχεία που είχαν συλλεγεί από την αλίευση και την ποικιλότροπη εξέταση των υπολειμμάτων της 2ης και 3ης τορπίλης που αστόχησαν.

8. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ
Την επαύριο του τορπιλισμού της ”Έλλης”, δεν εξερράγη Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος πάρα την περαιτέρω κλιμάκωση των Ιταλικών προκλήσεων. Η χώρα ολοκλήρωσε απλώς τις τελευταίες της προετοιμασίες για τον μεγάλο αγώνα που επέκειτο. Η ηθική όμως προετοιμασία είχε, εν πολλοίς, ολοκληρωθεί λόγω του τορπιλισμού της ”Έλλης”. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γκράτσι:

«Η Ιταλική κυβέρνηση μπορούσε να υπερηφανεύεται γιατί είχε κατορθώσει να συσπειρώσει σε μια αρραγή ψυχική ενότητα έναν λαό βαθιά διαιρεμένο από αγεφύρωτες πολιτικές διαφορές και από βαθιά και παλιά πολιτικά μίση, γιατί είχε εμπνεύσει τη γενναία και ακλόνητη απόφαση να πεθάνει εν ανάγκη για την πατρίδα του».
Αυτή είναι και η κληρονομιά της ”Έλλης” στο έπος του 1940 και κατ’ επέκταση στην εθνική μας επιβίωση.

9. Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ ΤΟΥ Υ/Β ”DELFINO”
Όπως όλοι γνωρίζουμε, στις 8:25 το πρωί της 15 Αυγούστου 1940, ανήμερα στη γιορτή της Μεγαλόχαρης, τορπιλίσθηκε και βυθίσθηκε το εύδρομο ”Έλλη” έξω από το λιμάνι της Τήνου, όπου είχε σταλεί για να λάβει μέρος στις γιορταστικές εκδηλώσεις της ημέρας αυτής. Μετά τις γενόμενες έρευνες από δύτες του Ναυτικού διαπιστώθηκε ότι οι τορπίλες ήταν Ιταλικές και επομένως η επίθεση έγινε από Ιταλικό υποβρύχιο. Η διαπίστωση όμως αυτή κρατήθηκε μυστική μέχρι την Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940. Από τη βύθιση του ”Έλλη” έχασαν τη ζωή τους 1 υπαξιωματικός και 8 ναύτες από το πλήρωμα του πλοίου και επίσης μια γυναίκα από το πλήθος των προσκυνητών, η οποία έπαθε συγκοπή με την έκρηξη της δεύτερης τορπίλης. Μετά τη λήξη του πολέμου, αποκαλύφθηκε ότι το υποβρύχιο ήταν το Ιταλικό ”Delphino”, το οποίο είχε ξεκινήσει για το σκοπό αυτό από τη ναυτική βάση Παρθένι της Λέρου, το βράδυ της 14 Αυγούστου. Κυβερνήτης ήταν ο Υποπλοίαρχος Guiseppe Aicardi.
Το ιστορικό της εγκληματικής αυτής αποστολής αποκαλύφθηκε αρκετά αργότερα, όταν το Ιταλικό περιοδικό ”TEMPO”, στις αρχές του 1960, άρχισε να δημοσιεύει τα απομνημονεύματα του Ιταλού Διοικητού των Δωδεκανήσων, κόμητα De Vecchi με τίτλο «Ο αληθινός Μουσολίνι» (Mussolini Vero). Στα απομνημονεύματα αυτά, αναφερόμενος στον τορπιλισμό της ”Έλλης” λέει ότι «η βύθιση, πράγματι ατυχής του ”Έλλη” προκάλεσε αναταραχή σε διεθνές επίπεδο».
Ο χαρακτηρισμός «ατυχής» που έδωσε ο De Vecchi στη βύθιση του πλοίου ενόχλησε τον Guiseppe Aicardi, ο οποίος είχε πια παραιτηθεί από το Ιταλικό Ναυτικό και ήταν τότε πλοίαρχος σε ποντοπόρα εμπορικά πλοία. Έστειλε λοιπόν μια επιστολή στην εφημερίδα ”NAZIONE” της Φλωρεντίας, η οποία δημοσιεύθηκε στις 19 Απριλίου 1960. Τα κύρια σημεία αυτής της επιστολής, η οποία είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό, είναι πολύ ενδιαφέροντα και φωτίζει από μια άλλη σκοπιά τα κίνητρα και τον τρόπο εκτέλεσης της επιχείρησης αυτής.

9.1. ΓΡΑΦΕΙ Ο AICARDI
«Επειδή τώρα πλέον δεν υπάρχει τίποτα το μυστηριώδες θέλω και εγώ να πω κάτι σχετικά και για να διαφωτίσω μερικά σημεία της ιστορίας, που με αφορά προσωπικά και για να γίνει περισσότερο αντιληπτό και να δικαιολογηθεί εκείνη η ενέργεια, που πήρα εντολή να εκτελέσω».
Ανάμεσα στους κυβερνήτες των υποβρυχίων στη Λέρο, ήσαν, με τον Aicardi άνδρες αναγνωρισμένης αξίας: ο Spigal, o Migeca, o Lucchesini, o Politi. Η εκλογή έπεσε στον Aicardi που είχε στο ενεργητικό του μια πρόσφατη πετυχημένη επιχείρηση. Στις 14 Αυγούστου, ο κόμης De Vecchi, κυβερνήτης του Αιγαίου, έφθασε στη Λέρο από τη Ρόδο, συνοδευόμενος από το ναύαρχο Biancheri, κάλεσε τον κυβερνήτη Aicardi, του έδειξε μια επιστολή, γραμμένη με το χέρι από τον αρχηγό του Ναυτικού Επιτελείου και του είπε: «Αυτή είναι η επιστολή του ναυάρχου σου, διάβασέ την» ύστερα, ενώ ο κυβερνήτης διάβαζε, του έδωσε προφορικά τις οδηγίες του: «Θα εφοδιασθείς με τορπίλες όσο περισσότερες μπορείς, πέραν της κανονικής ποσότητας και πρέπει να τορπιλήσεις, ότι συναντήσεις «ουδέτερα και μη ουδέτερα».
«Δεν έκαμε καμία διάκριση –λέει οAicardi– μεταξύ πολεμικών πλοίων και εμπορικών, αυτό το βεβαιώνω κατά τρόπο απόλυτο. Και δεν είχα καμία αμφιβολία στο πώς εννοούσε την αποστολή, που μου είχε αναθέσει. Άλλωστε υπήρξε συντομότατος και μου άφησε μοναδικό έγγραφο, που ακόμα κατέχω, ένα φύλλο αντζέντας ριγωτό με τετράγωνα, όπου με το χέρι του έγραψε με λεπτομέρεια τις τελευταίες πληροφορίες της αεροπορικής αναγνώρισης: «Τήνος» ένα μεγάλο επιβατηγό και εμπορικό πλοίο. «Σύρος» δύο πλοία. Κατόπιν ετοίμασα, σε γενικές γραμμές, το πρόγραμμα: να καταλάβω «εξαπίνης» εκείνα τα πλοία στα λιμάνια που μου υποδείχθησαν, κατόπιν να κατευθυνθώ προς την Αίγινα, για να παρεμποδίσω τη ναυσιπλοΐα στον ισθμό της Κορίνθου. Να μη βρεθώ στα νότια του παραλλήλου των 36° 50’, που είναι στη Νιό, Μήλο και Αμοργό γιατί ήταν δυνατόν να παρέμβουν άλλαυποβρύχιά μας στις ζώνες της ενέδρας μας. Οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να γίνουν έτσι, ώστε η ταυτότητα και η εθνικότητα του υποβρυχίου να μην αναγνωρισθούν».
Το ”Delphino” έφθασε πολύ πρωί στις δεκαπέντε Αυγούστου μπροστά στην Τήνο και αντιληφθήκαμε να φεύγει προς βορρά ένα μεγάλο πλοίο. Άλλα δύο ήσαν ακόμα στο λιμάνι. Ενώ ο κυβερνήτης Aicardi στο περισκόπιο κοίταζε γύρω και μελετούσε τον τρόπο να τα πλήξει, (τα ρηχά νερά δεν επιτρέπουν σε ένα υποβρύχιο να πλησιάσει σε κατάδυση στην είσοδο του λιμανιού) είδε να φθάνει σιωπηλό στα νώτα του από τα δυτικά το ”Έλλη”.

«Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες. Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού, και χαίρω για την ειλικρινή φιλία που υπάρχει ανάμεσα στους Έλληνες και εμάς. Αλλά, τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία, βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα. Από ό,τι ήξερα η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μία άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο». «Τα δύο πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι της Τήνου, δεν είχαν την Ελληνική σημαία ζωγραφισμένη στα πλευρά. Η πλέον φανερή προβολή των εθνικών χρωμάτων, ήταν το πρώτο μέρος προφυλάξεως, που έπρεπε να λάβουν για την ασφάλεια των νομίμων πλοίων. Εκείνα τα δύο πλοία έπρεπε να τα πλήξω. Και τότε δεν μπορούσα να σκεφθώ ότι ήταν δυνατό να αφήσω να χαθεί η ευκαιρία του ”Έλλη”. Αλλιώς ύστερα θα το είχα από πάνω μου και δεν θα μου την χάριζε».

9.2. ΠΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΑΙ Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ
Εκτόξευση από την πλώρη μιας τορπίλης εναντίον του “Έλλη”, ύστερα, ενώ αυτή προχωρεί προς το στόχο της, στρέφω όλο αριστερά, και αφού άλλαξα εντελώς πορεία, έριξα από την πρύμνα δύο τορπίλες στο εσωτερικό του λιμανιού. Το ”Έλλη” χτυπήθηκε ακριβώς στη μέση, ανάμεσα στις δύο καπνοδόχους. Το πλοίο τραντάχθηκε δυνατά από τη σφοδρή έκρηξη και θα μείνει για λίγο στην επιφάνεια, δείχνοντας ένα τεράστιο ρήγμα στην ίσαλο γραμμή, στρογγυλή, όπως ο ήλιος όταν ανατέλλει. Οι δύο τορπίλες που ρίχθησαν μέσα στο λιμάνι, είχαν διαφορετικό αποτέλεσμα. Το άνοιγμα είναι στενό και επί πλέον η ορατότητα είναι πολύ μικρή. Η μία έπληξε το άκρο του βορεινού μώλου και ξεσήκωσε νερό και πέτρες, η άλλη βρήκε το στόχο. Είδα μια μεγάλη στήλη νερού στα πλευρά του πλοίου, αφήνω το περισκόπιο για να ρίξω μια ματιά στα όργανα του συστήματος ρίψεως, διότι το απότομο ξαλάφρωμα της πρύμνης προκαλεί βύθιση της πλώρης, ύστερα στρέφω για να κοιτάξω και η τεράστια στήλη νερού είναι ακόμα στον αέρα.
Πλεούμενα κάθε είδους, αλιευτικά, ατμόπλοια, φθάνουν στο λιμάνι, στην πλώρη του ”Έλλη”, βλέπω ένα κανόνι που βάλλει τρελά, χωρίς να ξέρει πού, χωρίς να ξέρει εναντίον ποιου. Λόγω του χαρακτήρα της αποστολής κρίνω σκόπιμο να απομακρυνθώ αμέσως. Το ”Έλλη” επιπλέει ακόμη. Θα βυθιστεί ύστερα από μερικά λεπτά. Το ”Delphino” απομακρύνεται. Σύμφωνα με τις διαταγές, κατευθύνεται στη Σύρα, πάντοτε σε κατάδυση. Φθάνει εκεί πριν από το μεσημέρι, πλέει προς την είσοδο του λιμανιού, αποφεύγοντας τα αβαθή νερά, με τη βοήθεια του υπερηχητικού βυθομετρητή. Δεν υπάρχει η σκιά ενός πλοίου. Το λιμάνι είναι άδειο, ακόμη και από μικρά πλεούμενα και από μικρές βάρκες. «Ποτέ δεν είδα λιμάνι τόσο άδειο» λέει ο Aicardi. Η αποστολή του υποβρυχίου είχε συνεχισθεί στα Ελληνικά νερά, έως ότου έφθασε στον Aicardi η διαταγή να επιστρέψει στη βάση. Ύστερα από τον τορπιλισμό του ”Έλλη”, η Ελλάδα εξαπόλυσε εναγώνια, με τη διπλωματική οδό, την είδηση ότι έπλεε μια νηοπομπή γεμάτη από προσκυνητές. Και ο Aicardi νόμισε ότι η ξαφνική ανάκλησή του από την αποστολή, είχε γίνει από το Αρχηγείο Ναυτικού, προ παντός για το «φόβο» ότι εκείνος, εκτελώντας τις διαταγές που είχε πάρει, να βυθίζει «τα πάντα», θα κτυπούσε και εκείνα τα πλοία της νηοπομπής. Και το ”Delphino”, πράγματι, τα συνάντησε: ήσαν πέντε, συνοδευόμενα από ένα βαρύ Αγγλικό καταδρομικό, τύπου «Exeter» και τα καταδίωξε και στη διάρκεια της νύκτας, ενώ ήσαν αγκυροβολημένα στον όρμο των Αθηνών, έκανε τους χειρισμούς για να τα έχει ανάμεσά του και του φεγγαριού, ώστε να τα αιφνιδιάσει όταν θα έβγαιναν. Τη στιγμή εκείνη, ένα ραδιοτηλεγράφημα από τη Ρώμη, του ανέκοψε τη δράση. «Γιατί -διερωτάται ο υποπλοίαρχος Aicardi- ακριβώς εκείνος πρέπει να πει ατυχές»; Τότε δεν είχε αυτή τη γνώμη.
Ίσως θα ήταν «ευτυχής» ο τορπιλισμός ενός πλοίου,περισσότερων πλοίων, έστω και φορτωμένων με προσκυνητές και ύστερα γιατί «ατυχές» από τη στιγμή που οι Έλληνες είχαν κάνει την εκλογή τους, μεταξύ των δύο εμπόλεμων στρατοπέδων και η απόφαση τους δεν άλλαξε ούτε από το γεγονός ότι για πολύ καιρό είχε γίνει πιστευτό ότι η βύθιση του ”Έλλη” είχε επινοηθεί από τους Άγγλους, για να σπρώξουν την Ελλάδα να εισέλθει ανοικτά στη σύρραξη; Από την άλλη μεριά, ο τορπιλισμός του καταδρομικού, προκάλεσε για λίγο καιρό, μια ανάσχεση στην Ελληνική ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο, πράγμα που αναμφίβολα μας ωφέλησε. «Ο De Vecchi, διηγείται ο Aicardi, ήταν ένας αρχηγός θαρραλέος, εμπνεόμενος από απέραντη φιλοπατρία, ένας άνθρωπος αγνός και έντιμος. Αλλά η τόλμη του, θα μπορούσε να λεχθεί, ότι ήταν Γαριβαλντική, αδιάφορη για τα αξιώματα της μεγάλης λεπτομερειακής τεχνικής του πολέμου. Παραδείγματος χάριν, εξηγεί ο κυβερνήτης του ”Delphino” – συνήθιζε να βγαίνει με τα ”MAS” (ανθυποβρυχιακά σκάφη) και έτρεχε να συναντήσει τα υποβρύχια που επέστρεφαν, πλέοντας στην επιφάνεια, στις υποχρεωτικές γραμμές πορείας ασφαλείας. Τα σταματούσε, επιβιβαζόταν σ’ αυτά, ενώ τα πληρώματα των υποβρυχίων καθόντουσαν σε αναμμένα κάρβουνα, γιατί ήξεραν ότι αυτός ήταν ο ιδεώδης τρόπος
να δεχθούν μια τορπίλη από έναν Άγγλο συνάδελφο. Ένας συνάδελφός μου διηγόταν ότι βλέποντας από μακριά να τρέχει καταπάνω τους ένα ”MAS”, χωρίς προειδοποίηση, παραλίγο να το σταματούσε με το κανόνι».

«Αυτή η πολυτάραχη περιπέτεια -καταλήγει ο Υποπλοίαρχος Aicardi- άφησε και σε μένα μια πικρή ανάμνηση, που κάθε τόσο ξανάρχεται. Όχι, όμως σαν μετάνοια ή λόγω τύψεων συνειδήσεως. Ενώ διάφοροι έως τώρα μίλησαν στα κρυφά και σε μυστηριακή ατμόσφαιρα, όσον αφορά εμένα, παρά το ότι δεν καυχήθηκα ποτέ, δεν είχα ποτέ φοβηθεί να πω ότι ο εκτελεστής ήμουνα εγώ. Το γεγονός εντασσόταν στα συνηθισμένα καθήκοντα αρμοδιότητος και χρέους. Οι διαταγές δεν είναι αστεία, ή προτάσεις που επιδέχονται συζήτηση, εκτελούνται χωρίς αντίρρηση. Η πικρή ανάμνηση, που μου ξανάρχεται και σήμερα, είναι ότι η τορπίλη που έπληξε το μικρό κυματοθραύστη, στα βορεινά του λιμανιού της Τήνου προκάλεσε το θάνατο μιας φτωχής γυναίκας. Θα πρέπει να έπασχε από την καρδιά της: η έκρηξη την κεραυνοβόλησε, χωρίς το παραμικρό τραύμα. Αυτή η λεπτομέρεια, την πληροφορήθηκα στη Λέρο, αμέσως ύστερα από την επιστροφή μου και με εγέμισε θλίψη».
Διαβάζοντας την επιστολή του Aicardi δεν μπορούμε να αποφύγουμε μερικές βασικές παρατηρήσεις, τις οποίες θα αναφέρουμε κατωτέρω για την καλύτερη παρουσίαση της επιχείρησης του τορπιλισμού του ”Έλλη”. Κατ’ αρχήν, έκπληξη προκαλεί ο τρόπος που λειτουργούσε η ανώτερη Ιταλική ηγεσία και η ηγεσία του Ιταλικού Ναυτικού στη λήψη τόσο σοβαρών αποφάσεων, καθώς και η μέθοδος που ακολουθήθηκε για τη μεταβίβαση των διαταγών υλοποίησής τους. Η συγκεκριμένη διαταγή ήταν μια διαταγή επιπόλαιη και αυθαίρετη, χωρίς καμία μελέτη για τις συνέπειές της. Γι’ αυτό και γρήγορα ανακλήθηκε. Χαρακτηριστικό είναι ότι την επιχείρηση αυτή δεν την εγνώριζε ούτε και ο Υπουργός των Εξωτερικών Τσιάνο, όπως φαίνεται από το ημερολόγιο του που δημοσιεύθηκε μετά τον πόλεμο.
Γράφει στις 15 Αυγούστου 1940: «Βυθίστηκε ένα Ελληνικό Σκάφος από υποβρύχιο που ακόμη δεν ξέρουμε ποιο είναι. Για μένα υπάρχει στη μέση η προπέτεια του De Vecchi. Συνομίλησα με τον Ντούτσε ο οποίος επιθυμεί να λυθεί ειρηνικά το επεισόδιο αυτό, το οποίο θα μπορούσε να έλειπε» (το οποίο ο ίδιος είχε διατάξει). Σημειούται η ανυπαρξία οργανωμένου και σωστού δικτύου πληροφοριών από την πλευρά του Ιταλικού Ναυτικού. Είναι πρωτοφανές για μια τεράστια ναυτική δύναμη όπως η Ιταλική, με τόσα θωρηκτά, καταδρομικά και υποβρύχια η οποία ετοιμάζεται για πόλεμο να μη γνωρίζει τις κινήσεις του Ελληνικού Στόλου και ότι στις 15 Αυγούστου είναι στην Τήνο μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας και υπάρχει προς το νησί αυτό παραδοσιακή μεταφορά προσκυνητών. Αντίθετα έβλεπαν συνεχώς μυστική υποστήριξη της Αγγλίας και Βρετανικές νηοπομπές στο Αιγαίο, χωρίς να μπουν στον κόπο να αναλύσουν τι σκοπό θα εξυπηρετούσαν οι νηοπομπές αυτές. Ο πρέσβης όμως της Ιταλίας στην Αθήνα Gratsi στο βιβλίο «Αρχή του Τέλους» που εκδόθηκε μετά τον πόλεμο, βεβαιώνει ότι ουδεμία Βρετανική Βάση υπήρχε στην Ελλάδα πριν από τις 28 Οκτωβρίου 1940. Από την επιστολή Aicardi προκύπτει ότι ο κύριος στόχος του ”Delphino” δεν ήταν το ”Έλλη” αλλά τα «οπλιταγωγά» κατά τον Aicardi, δηλαδή τα επιβατηγά τα οποία μετέφεραν τους προσκυνητές στην Τήνο και είναι ευτύχημα που δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει τους στόχους του αυτούς.
Έτσι ο ”Έσπερος”, η ”Ελένη”, η ”Αρντένα” και τα άλλα πλοία που ήταν στο λιμάνι της Τήνου, γλύτωσαν τον τορπιλισμό και έτσι δεν θρηνήσαμε εκατοντάδες αθώα θύματα. Είναι ευτύχημα επίσης που ο Aicardi δεν βρήκε πλοία στο λιμάνι της Σύρου και ότι στη συνέχεια δεν τον άφησαν να ολοκληρώσει την περιπολία του στον Σαρωνικό, όπως είχε αρχικά διαταχθεί. Τέλος θα πρέπει να υπογραμμισθεί η κυνικότητα του υποπλοιάρχου Aicardi ο οποίος χωρίς κανένα ηθικό ενδοιασμό και χωρίς τύψεις προχώρησε στην πραγματοποίηση μιας εγκληματικής επιχείρησης σε ειρηνική περίοδο χωρίς προειδοποίηση. Μια επιχείρηση που θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει αργότερα εγκληματία πολέμου. Χαρακτηριστικά τονίζει ότι η επιχείρηση αυτή άφησε σ’ αυτόν «μια πικρή ανάμνηση που κάθε τόσο ξανάρχεται. Όμως, όχι σαν μετάνοια ή λόγω τύψεων συνειδήσεως. Το γεγονός εντάσσεται στα συνηθισμένα καθήκοντα αρμοδιότητος και χρέους. Οι διαταγές δεν είναι αστεία ή προτάσεις που επιδέχονται συζήτηση, εκτελούνται χωρίς αντίρρηση». Ίσως το αποκορύφωμα της υποκρισίας του Aicardi είναι όταν αναφέρεται στο μεμονωμένο θάνατο μιας γυναίκας στην προβλήτα της Τήνου.

10. ΤΟ ΕΥΔΡΟΜΟ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟ ”ΕΛΛΗ”
Το καταδρομικό Έλλη (ΒΠ Κ/Δ ΕΛΛΗ) ήταν Ελληνικό πολεμικό πλοίο «εύδρομο» κατά την ορολογία του μεσοπολέμου ή «ελαφρύ καταδρομικό» κατά την ορολογία του Β” Παγκοσμίου πολέμου που έφερε το όνομα εκ της ναυμαχίας της Έλλης που είχε λάβει χώρα στην διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στην οποία η Ελλάδα ήταν νικήτρια.

10.1. ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ
Το Έλλη ήταν 2.600 τόνων.Ναυπηγήθηκε το 1912 – 1913 στις ΗΠΑ για λογαριασμό της Κινεζικής κυβέρνησης με το όνομα ”Fei – Hung”, όμως η παραγγελία ακυρώθηκε λόγω Εθνικιστικής Επανάστασης που ξέσπασε στην Κίνα την περίοδο εκείνη. Αγοράστηκε τελικά από την Ελληνική κυβέρνηση το 1914. Το 1917 κατασχέθηκε από τους Γάλλους μαζί με τα υπόλοιπα πλοία του Ελληνικού στόλου. Μετασκευάστηκε σχεδόν ριζικά, δέκα χρόνια αργότερα, στη Γαλλία, μεταξύ των ετών 1925 – 1927.

10.2. Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό Γαλλική σημαία και στη συνέχεια υπό Ελληνική στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Βυθίστηκε στις 15 Αυγούστου 1940 σε ειρηνική περίοδο από το Ιταλικό υποβρύχιο ”Delfino” και ενώ ήταν αγκυροβολημένο έξω από τον λιμένα της Τήνου όπου και συμμετείχε στις εκδηλώσεις του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το ίδιο υποβρύχιο αποπειράθηκε στη συνέχεια να τορπιλίσει τα επιβατηγά ”Ελένη” και ”Έσπερος” που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Ευτυχώς η απόπειρα απέτυχε και οι τορπίλες κατέστρεψαν μόνο ένα τμήμα του κρηπιδώματος του λιμένα.

10.3. Η ΑΙΤΙΑ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΥ ΤΟΥ «ΕΛΛΗ»
Ο τότε πρέσβης της Ιταλίας στην Αθήνα κόμης Εμμανουέλε Γκράτσι στα απομνημονεύματά του αλλά και σε ενυπόγραφο άρθρο του που δημοσίευσε η Ιταλική εφημερίδα «Τζιορνάλε ντελ Ματτίνο» (19-8-1945) αποκαλύπτει ότι αν και η Ιταλία ουδέποτε ομολόγησε επίσημα την άνανδρη και «πειρατική» εκείνη πράξη υποβρυχίου της, εν τούτοις το υποβρύχιο ήταν ιταλικό που διατάχθηκε να κινηθεί επί τούτου από την Ιταλική βάση υποβρυχίων Λέρου κατά διαταγή του Γενικού Διοικητή Δωδεκανήσου Ντε Βέκι, που ήταν μέλος της φασιστικής τριανδρίας, που γνώριζε ότι εθιμικά στην Τήνο την ημέρα αυτή θα υφίστατο Ελληνικό πολεμικό πλοίο.
Έτσι απέπλευσε το υποβρύχιο στο οποίο μετά και από μια αεροπορική αναγνώριση δόθηκε η εντολή του τορπιλισμού. Βέβαια ο Ντε Βέκι ενήργησε κατ” εντολή του ίδιου του Μπενίτο Μουσολίνι. Στο σημείο αυτό ο κόμης Γκράτσι δίνει ακόμη μια εξήγηση της αψυχολόγητης εκείνης ενέργειας του Μουσολίνι που πολύ πιθανόν να οφειλόταν σε δική του τηλεγραφική του αναφορά που είχε υποβάλει από την Αθήνα, στο Ιταλικό υπουργείο εξωτερικών, δύο ημέρες πριν, στις 13 Αυγούστου, κατά την οποία ο Γκράτσι βεβαίωνε ότι η Ελληνική κυβέρνηση (σύμφωνα με άποψη του Ι. Μεταξά) δεν μπορεί να λάβει θέση ενάντια της Αγγλίας που ήδη κυριαρχεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Το τηλεγράφημα αυτό, πάντα κατά τον Γκράτσι, πιθανόν να το διάβασε ο Μουσολίνι στο Παλάτσο Βενέτσια την ίδια ημέρα το βράδυ ή το πολύ την επομένη το πρωί και του προκάλεσε έκρηξη παραφοράς δίνοντας αμέσως εντολή στον Ντε Βέκι να αποδείξει αμέσως στον Μεταξά
«ποιος είχε πράγματι την κυριαρχία της Ανατολικής Μεσογείου».

10.4. ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟΥ ”ΈΛΛΗ”
Κείνοι που επράξαν το κακό τους πήρε μαύρο σύγνεφο (κατά τον Ελύτη) και φαίνεται ότι κάπως έτσι έγινε. Στις 23 Μαρτίου 1943, και ενώ το υποβρύχιο Delfino βρισκόταν έξω από τον Τάραντα, στη Ν. Ιταλία, βυθίστηκε και πήρε μαζί του τα 28 μέλη του πληρώματος, που είχαν συμμετάσχει στον τορπιλισμό της Έλλης, εκτός από τον κυβερνήτη Aicardi, ο οποίος, αμέσως μετά τον τορπιλισμό της Έλλης, είχε παραδώσει στον Mario Violante. Μετά τον πόλεμο η Ιταλική Κυβέρνηση αναγκάστηκε να αποζημιώσει το πολεμικό ναυτικό μας. Οι Ιταλοί, το 1950, έδωσαν το καταδρομικό Eugenio di Savoia (το οποίο μετονομάσαμε σε ”ΕΛΛΗ”), ως μέρος των Ιταλικών επανορθώσεων. Το Eugenio di Savoia κατασκευάστηκε μεταξύ 1932 – 35, στα ναυπηγεία Ansaldo της Γένοβας. Από τον Ιούνιο του 1951, έγινε η έδρα του Αρχηγού του Στόλου. Το θράσος των Ιταλών συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, αφού (ανεπίσημα) σε διάφορους ηλεκτρονικούς τόπους διαμαρτύρονται ότι τους αδικήσαμε. Μας δώσανε, λένε, ένα καινούριο, μεγάλο καταδρομικό προς αντικατάσταση ενός σαράβαλου (εννοούν την Έλλη), που μας βύθισαν. Αφήνουν και ειρωνικά σχόλια για το γεγονός ότι το πλοίο που μας «χάρισαν» ήταν η ναυαρχίδα μας για πολλά χρόνια. Και εκτός από το θράσος των Ιταλών, ας δούμε και το δικό μας θράσος. Κάθε χρόνο τιμάμε τον τορπιλισμό με ένα στεφάνι στα νερά, που βυθίστηκε η ”Έλλη”. Όμως, στο βυθό (47 μέτρα από την επιφάνεια) δε υπάρχουν παρά ελάχιστες λαμαρίνες από το ηρωικό καταδρομικό, την ”Έλλη”.
Να τι απέμεινε από το χιλιοσυζητημένο σύμβολο της Νεότερης Ιστορίας μας. Και αυτό γιατί, στη δεκαετία του 1950, κάποιος ιδιώτης, με την ανοχή των τοπικών και άλλων Αρχών, μίσθωσε σκαφανδοφόρους δύτες, που επί δύο χρόνια δούλευαν συστηματικά για το κόψιμο του σκάφους και την ανέλκυση των τμημάτων του, τα οποία στη συνέχεια πουλήθηκαν για σκραπ.
Παραμένει ακόμα αδιευκρίνιστο από πού πήραν, αν πήραν, κάποια άδεια δύο «επιχειρηματίες» της εποχής, οι οποίοι μίσθωσαν τους σκαφανδροφόροους δύτες που επί δύο χρόνια δούλευαν συστηματικά για το κόψιμο του σκάφους και την ανέλκυση των τμημάτων του τα οποία στη συνέχεια πουλήθηκαν. Είναι τόσο απίστευτο όσο και συγκλονιστικό το ναυάγιο του ”ΕΛΛΗ” κόπηκε από Ελληνικά ιερόσυλα χέρια και πουλήθηκε για παλιοσίδερα.

10.5. ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΜΝΗΜΗΣ
Από το 1945, ανήμερα της βύθισής του, τελείται σχετική δέηση μνήμης, με ρίψεις στεφάνων πάνω από τον υγρό τάφο του. Σήμερα διατηρείται ως μοναδικό κειμήλιο του πλοίου μικρό πυροβόλο επιφανείας δίπλα από το μνημείο ηρώων του Έλλη στον εσωτερικό λιμενοβραχίονα της Τήνου και στο σημείο που εξερράγη.

η πρώτη τορπίλη του Ιταλικού υποβρυχίου, καθώς επίσης και τμήματα της τορπίλης σε ειδικό υπόγειο εκθεσιακό χώρο του Ναού της Παναγίας της Τήνου. Το 1950 στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων και σε αντικατάσταση αυτού η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το Καταδρομικό Eugenio Di Savoia το οποίο μετονομάστηκε σε ”Έλλη” τον Ιούνιο του 1951 όπου και ύψωσε την Ελληνική σημαία. Tην περίοδο 1955 – 1956 το ναυάγιο του ”Έλλη” ανελκύσθηκε τμηματικά. Σήμερα στον βυθό δεν υπάρχει ούτε ίχνος του. Το έτος 1985 Έλληνες δύτες ανακάλυψαν στο βυθό της Τήνου τα απομεινάρια της Ιταλικής τορπίλης που βύθισε την ”Έλλη”. Το εύρημα εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς.

11. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
11.1.1940
15 Αυγούστου: Τορπιλισμός του ”Έλλη”.Θεωρείται δεδομένο ότι τέτοιου είδους ενέργειες είχαν την έγκριση της Ρώμης. Αυτό που δεν έχει διευκρινιστεί ως και σήμερα είναι αν ο Μουσολίνι είχε δώσει εντολή για τη συγκεκριμένη επίθεση ή αν οφειλόταν σε πρωτοβουλία του διοικητή Αιγαίου κόμη Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι.
16 Αυγούστου: Η Ελληνική κυβέρνηση και ο ελεγχόμενος Τύπος της εποχής μιλούν για επίθεση από άγνωστο υποβρύχιο.
18 Αυγούστου: o Ιταλός ναυτικός ακόλουθος υποβάλλει τα συλλυπητήριά του στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, διαβεβαιώνοντας παράλληλα ότι δεν πρόκειται για Ιταλική ενέργεια.
30 Οκτωβρίου: Δύο ημέρες μετά την κήρυξη του πολέμου η κυβέρνηση Μεταξά ανακοινώνει την προέλευση των τορπιλών που βύθισαν το ”Έλλη”.
11.2. 1950
Η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα το ελαφρύ καταδρομικό ”Ευγένιος της Σαβοΐας” σε αντικατάσταση του ”Έλλη”.

12. Ο ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΜΕΖΕΒΙΡΗΣ ΔΙΗΓΕΙΤΑΙ ΤΟΝ ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ”ΕΛΛΗΣ”
«Την 15η Αυγούστου 1940, ενώ βρισκόμουνα στην Αθήνα, ο Διευθυντής της Δ.Ρ.Υ.Ν. με πληροφορούσε τον τορπιλισμό και τη καταβύθιση της ”ΕΛΛΗΣ” από άγνωστο υποβρύχιο. Κατέβηκα αμέσως στον Ναύσταθμο και έσπευσα να συναντήσω τον Αρχηγό του Στόλου, που είχε μόλις πληροφορηθεί το γεγονός. Ήταν έξαλλος και φοβερά αγανακτισμένος κατά του Υφυπουργού.
Παρά τους αιφνιδιαστικούς βομβαρδισμούς πολεμικών μας σκαφών που είχαν προηγηθεί, ένα από τα μεγαλύτερα πλοία του Στόλου είχε διαταχθεί να παραμείνει επί ώρες αγκυροβολημένο σε όρμο τελείως ανοικτό, για να μην διακοπεί η παράδοση των καλών ειρηνικών καιρών της συμμετοχής του Ναυτικού στη θρησκευτική τελετή της Τήνου. Φαίνεται, μάλιστα, ότι το Γ.Ε.Ν., για να μην διακινδυνεύσει την ”ΕΛΛΗ”, είχε εισηγηθεί την αποστολή του Α/Τ ”ΑΕΤΟΣ”. Ο Υφυπουργός όμως, επέμενε να αποσταλεί το εύδρομο για την μεγαλοπρεπέστερη συμμετοχή του Ναυτικού στην τελετή. Τη στιγμή που η δολοφόνος τορπίλη έπληττε την ”ΕΛΛΗ”, το πλοίο έφερε μεγάλο σημαιοστολισμό, το επιτελείο του φορούσε τη μεγάλη στολή για να συμμετάσχει στη τελετή και το άγημα ετοιμάζονταν να αποβιβαστεί στη στεριά για να αποδώσει τις τιμές. Σύμφωνα με παλιό έθιμο, στη Τήνο είχαν συρρεύσει χιλιάδες προσκυνητές που δεν φαντάζονταν ότι την εποχή εκείνη η θάλασσα έκρυβε πολλούς κινδύνους. Ήδη, δικαιολογημένα, οι προσκυνητές αυτοί βρίσκονταν σε μεγάλη αγωνία για την ασφαλή επιστροφή τους.
Αποφασίστηκε λοιπόν, να επιστρέψουν με νηοπομπή που θα συνόδευαν τα Α/Τ ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ” και ”ΒΑΣ. ΟΛΓΑ”. Τα αντιτορπιλικά απέπλευσαν από τον Ναύσταθμο το επόμενο πρωί, προκειμένου να ειδοποιηθούν οι εμπόλεμοι για την κίνηση αυτή και να αποφευχθεί νέα….παρεξήγηση. Ο Αρχηγός του Στόλου επέβαινε στο Α/Τ ”ΒΑΣ. ΟΛΓΑ” και εγώ στο Α/Τ ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ”. Κατά τον πλου είχαν ληφθεί τα συνήθη σε καιρό πολέμου μέτρα. Ενώ παραπλέαμε τη Σύρο φάνηκε, σε ύψος 2.000 μέτρων περίπου αεροσκάφος στο οποίο δεν διακρίνονταν χαρακτηριστικά εθνικότητας με κατεύθυνση προς το Α/Τ ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟ”».
Διέταξα τον αξιωματικό πυροβολικού του πλοίου οι σκοπευτές των Α/Α να παρακολουθούν το αεροσκάφος και τα πυροβόλα να ετοιμαστούν για έναρξη πυρός. Σε λίγο, δέσμη οκτώ μικρών βομβών έπεφτε σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από το Α/Τ ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ”, αμέσως το πλοίο άρχισε να βάλλει κατά του αεροσκάφους και διαταζόταν «πλους ελίγδην» με πάση ταχύτητα, προκειμένου να διαταραχθεί η σκόπευση του αεροσκάφους. Ακολούθησε η πτώση άλλων δυο δεσμών των οκτώ βομβών και η τελευταία έπεσε μερικές δεκάδες μέτρα από το πλοίο. Δυστυχώς η ισχυρή θαλασσοταραχή δυσκόλευε πολύ τη σκόπευση των πολυβόλων μας και παρά το εντατικό πυρ το αεροσκάφος δεν κτυπήθηκε, αλλά ανέβηκε σε μεγάλο ύψος και εξαφανίστηκε στον ορίζοντα. Κατά τον κατάπλου στην Τήνο, το Α/Τ ”ΒΑΣ. ΟΛΓΑ” αγκυροβόλησε, ενώ για προστασία, το Α/Τ ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ” κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα γύρω από το αγκυροβόλιο. Κανένα από τα πλοία μας δεν διέθετε την εποχή εκείνη συσκευή εντοπισμού υποβρυχίων. Όπως εξακριβώθηκε, εκτός από την μοιραία τορπίλη που είχε βυθίσει την ”ΕΛΛΗ”, είχαν βληθεί άλλες δυο τορπίλες που είχαν προσκρούσει στον κυματοθραύστη. Διαπιστώθηκε, από θραύσματα των τορπιλών που βρέθηκαν, ότι ήταν Ιταλικής προέλευσης. Όσον αφορά το μικρό μας εύδρομο, το μόνο ίχνος του που βρήκαμε ήταν η άκρη του καταρτιού του που προεξείχε από τη
θάλασσα. Αποπλεύσαμε από την Τήνο τις πρώτες απογευματινές ώρες συνοδεύοντας τα πλοία των προσκυνητών και χωρίς άλλο επεισόδιο καταπλεύσαμε στον Πειραιά. Πλήθη κόσμου και μέλη της Κυβερνήσεως περίμεναν με αγωνία τον κατάπλου της νηοπομπής. Μετά τη τελευταία αυτή εχθρική ενέργεια έγινε επί τέλους αντιληπτό ότι η επιθυμία μας να διατηρήσουμε την ουδετερότητα δεν ήταν από μόνη της αρκετή για να μας προφυλάξει από αιφνιδιασμούς και τραγικές εκπλήξεις.
Επιβάλλονταν η λήψη προληπτικών μέτρων ασφάλειας. Διατάχθηκε η μεθόρμιση των πλοίων από τον Ναύσταθμο στον όρμο της Ελευσίνας, το μέγεθος του οποίου επέτρεπε τη διασπορά τους στο αγκυροβόλιο, για την αποφυγή ομαδικών καταστροφών σε περίπτωση αεροπορικής προσβολής.
Αποφασίστηκε η τοποθέτηση ανθυποβρυχιακών φραγμάτων για την προστασία των λιμένων του Πειραιά και του Ναυστάθμου και ορισμένων εσωτερικών θαλασσίων οδών. Συμπληρώθηκαν τα μέτρα Α/Α άμυνας. Ανακλήθηκαν τα αντιτορπιλικά από την Μήλο και την Ναύπακτο και έγινε κινητοποίηση των πλοίων σε εφεδρεία. Με την ιδιότητα του Ανωτέρου Διοικητή των «εν όρμω» πλοίων ρύθμισα την υπηρεσία τους, ως σε περίοδο πολέμου, ιδιαίτερα όσα αφορούσαν την Α/Α άμυνά τους.

Μου ανατέθηκε επίσης από τον Αρχηγό σου Στόλου να μελετήσω με το Γ.Ε.Ν. τον τρόπο ενέργειας για την ταχύτερη δυνατή εκτέλεση της πόντισης των προβλεπομένων πεδίων ναρκών, μόλις ληφθεί η σχετική διαταγή. Επειδή για την επιχείρηση αυτή θα χρησιμοποιούνταν και όλα τα αντιτορπιλικά που διέθεταν σχετικές εγκαταστάσεις, ζήτησα με επιμονή να γίνει άμεσα εκπαίδευση των πλοίων στο έργο αυτό καθώς δεν είχε γίνει κατά την εκπαιδευτική περίοδο. Όταν μετά από δυο περίπου μήνες διατάχθηκα να προβώ στην άμεση πόντιση των πεδίων, καμιά σχετική άσκηση δεν είχε προηγηθεί. Αρχές Σεπτεμβρίου 1940 ανέλαβα μια ενδιαφέρουσα αποστολή που είχε μορφή πολεμικής επιχειρήσεως σε ακήρυχτο πόλεμο, τη μεταφορά στην Αλεξανδρούπολη στρατιωτικών τμημάτων της Μεραρχίας Αρχιπελάγους. Για τον σκοπό αυτό τέθηκαν υπό τις διαταγές μου 4 αντιτορπιλικά, το ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ” και 3 τύπου ”ΥΔΡΑ”, 5 μεταγωγικά, 1 πετρελαιοφόρο για τον ανεφοδιασμό σε καύσιμα και η Μοίρα των 12 σύγχρονων υδροπλάνων ναυτικής συνεργασίας ”DORNIER”. Επέλεξα για βάση της δυνάμεως τον πολύ ευρύχωρο όρμο Γέρας της Μυτιλήνης που παρείχε άριστη προστασία από τα υποβρύχια και προσφερόταν για την εγκατάσταση βάσεως υδροπλάνων. Παρέμεινα στη βάση αυτή λίγες ημέρες, σε αναμονή συγκέντρωσης των εφέδρων στα λιμάνια επιβιβάσεως, οργανώνοντας τις δυνάμεις μου είχαν διατεθεί. Στο έργο αυτό με βοήθησε ο δραστήριος έφεδρος Πλοίαρχος του Β.Ν. Κ.Παναγιώτου, που ορίστηκε Μοίραρχος των μεταγωγικών. Η έλλειψη προγενέστερης συνεργασίας της Αεροπορίας με το Ναυτικό ήταν εμφανής. Οι περισσότεροι από τους αεροπόρους δεν προέρχονταν από τις τάξεις του Ναυτικού και, αν και έδειχναν κάθε καλή θέληση, με μεγάλη δυσκολία συντονίζονταν στις αντιλήψεις του Ναυτικού, ως προς τον τρόπο εκτελέσεως των αποστολών. Επειδή δεν υπήρχε Αεροπορική Σχολή Πολέμου, οι αρχές της χρησιμοποιήσεως της αεροπορίας ναυτικής συνεργασίας που διδάσκονταν στην Ναυτική Σχολή Πολέμου δεν είχαν φθάσει σε εκείνους που επρόκειτο να τις εφαρμόσουν. Ακόμα και τη χρήση του κρυπτογραφικού κώδικα του Ναυτικού, εκείνη τη στιγμή μόνο μάθαιναν. Σε λίγο χρόνο όμως οι περισσότερες δυσκολίες είχαν ξεπεραστεί, είχε επικρατήσει πνεύμα ειλικρινούς συνεργασίας και βρέθηκα στην ευχάριστη θέση, στην έκθεση που υπέβαλλα στο τέλος της αποστολής, να εκφράσω την ικανοποίησή μου για την προσπάθεια που κατέβαλλαν οι αεροπόροι. Η όλη επιχείρηση ήταν πολύ ιδιόρρυθμη. Τυπικά βρισκόμαστε σε ειρηνική περίοδο, αλλά υπήρχε ο εχθρός που παραμόνευε και που είχε ήδη δώσει αρκετά δείγματα των δολίων προθέσεών του. Ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να βρεθούν στην πορεία μας υποβρύχια και νάρκες ή άγνωστα αεροσκάφη να μας αιφνιδιάσουν.
Φυσικά οι κίνδυνοι αυτοί αντιμετωπίστηκαν όπως σε περίοδο πραγματικού πολέμου, με τη σημαντική διαφορά ότι και αν ακόμα εντοπίζαμε τον πιθανό εχθρό έπρεπε να περιμένουμε να μας επιτεθεί πρώτα, πριν αντεπιτεθούμε. Μια άλλη ιδιαιτερότητα που δυσκόλευε ακόμα την κατάσταση ήταν ότι στερούμασταν της μυστικότητας των κινήσεών μας, ενός από τα κυριότερα μέτρα άμυνας των νηοπομπών. Και αυτό διότι, για να αποφύγουμε κάθε πραγματική ή δήθεν παρεξήγηση σχετικά με την εθνικότητα των πλοίων, οι εμπόλεμοι ειδοποιούνταν για τις κινήσεις μας εγκαίρως και με κάθε λεπτομέρεια. Δύο ημέρες πριν αποπλεύσει κάθε νηοπομπή, έπρεπε να γνωστοποιούνται η ημέρα και ώρα απόπλου, η σύνθεση της νηοπομπής, η οδός που θα ακολουθούσε, η ταχύτητα και η ώρα άφιξης στο λιμάνι του προορισμού. Μετά την κοινοποίηση αυτών, καμιά αλλαγή δεν δικαιούμουν να κάνω. Αυτό σήμαινε ότι οι έφεδροι έπρεπε να έχουν συγκεντρωθεί στα λιμάνια επιβίβασης ακριβώς τη χρονική στιγμή που είχε προγραμματιστεί και να μην υπάρξει καμιά καθυστέρηση στη επιβίβαση, αποβίβαση ή κατά τον πλου. Αν για λόγους πολεμικούς, όπως σε περίπτωση εμφάνισης υποβρυχίου, επιθυμούσα να αλλάξω την προβλεπόμενη πορεία, αυτό δεν μπορούσα να το κάνω. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι προβλέπονταν συγκρότηση τμηματικών νηοπομπών από τρία νησιά, που στη συνέχεια συγκεντρώνονταν σε σημείο συνάντησης για να κατευθυνθούν από εκεί στην Αλεξανδρούπολη ως ενιαία νηοπομπή, γίνεται αντιληπτό με πόση μαθηματική ακρίβεια έπρεπε να υπολογιστούν τα πάντα για να μην έχουμε ανωμαλίες.
Χάρις όμως στη λαμπρή συνεργασία των τοπικών στρατιωτικών και ναυτικών αρχών και την εξαιρετική οργάνωση των μεταγωγικών, τα πάντα εξελίχτηκαν όπως ακριβώς είχαν προγραμματιστεί. Οι μεταφορές πραγματοποιήθηκαν σε τρεις σειρές και η όλη αποστολή κράτησε συνολικά τρεις βδομάδες περίπου. Κατά τις επιχειρήσεις αυτές δεν εκδηλώθηκε καμιά εχθρική ενέργεια, δόθηκε όμως μια εξαιρετική ευκαιρία στα αντιτορπιλικά, στα μεταγωγικά και στη ναυτική αεροπορία να συνεργαστούν και να προετοιμαστούν για το πολεμικό τους έργο που σύντομα θα ανελάμβαναν.

Μετά την συγκέντρωση των πλοίων στην Ελευσίνα καθιερώθηκαν τακτικές έξοδοί τους στον Σαρωνικό για εκτέλεση ασκήσεων υπό τον Αρχηγό του Στόλου. Παρά τις αντιρρήσεις μου, οι ασκήσεις δεν περιελάμβαναν εντατική εκπαίδευση στη χρήση των όπλων αλλά περιορίζονταν στην εκτέλεση πυρών γυμνασίων και σε ημερήσιους και νυχτερινούς ελιγμούς. Τα μικρά αντιτορπιλικά τύπου ”ΘΥΕΛΛΑ” και τα τορπιλοβόλα είχαν ολοκληρώσει την κινητοποίησή τους και είχαν διατεθεί για τις ανάγκες της τοπικής άμυνας. Παρέμεναν υπό τις διαταγές μου τα δέκα μεγάλα αντιτορπιλικά που είχαν οργανωθεί σε τρεις μοίρες. Η πρώτη αποτελείτο από τα δύο αντιτορπιλικά τύπου ”ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ”, η δεύτερη από τα τέσσερα τύπου ”ΥΔΡΑ” και η τρίτη από τα τέσσερα τύπου ”ΛΕΩΝ”. Οι μοίρες αυτές αποτελούσαν και την κύρια μαχητική δύναμη του Στόλου, διότι η μεν ”ΕΛΛΗ” δεν υπήρχε πια η δε ναυαρχίδα ”ΑΒΕΡΩΦ” προορίζονταν να μείνει στην Ελευσίνα ως πλωτό πυροβολείο.

13. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ