Ανήλικοι: Η εγκληματικότητα των νέων σε αριθμούς – Η ποινική αντιμετώπισή τους
Δεν δικάζονται από κακουργιοδικεία αλλά από πλημμελειοδικεία, η προσωρινή κράτηση είναι πιο σύντομη και οι ποινές μικρότερες
Είναι ηλικίας 12 έως 18 ετών, ηλικίες που ταυτίζουμε με τις χαρές και μικροσκοτούρες της εφηβείας. Ομως, η ζωή κάποιων εφήβων και παιδιών ορίζεται από τη σχέση τους με το ποινικό σύστημα, είτε βρίσκονται υπό την ευθύνη επιμελητών ανηλίκων είτε σε κράτηση. Ασχολούμαστε με αυτά, όταν τα φώτα της δημοσιότητας στρέφονται σε κάποιο βίαιο περιστατικό στο οποίο πρωταγωνιστούν. Πολύ λιγότερο ασχολούμαστε με όσα αντιμετωπίζουν εντός του ποινικού συστήματος. Και δεν είναι μικρός ο αριθμός τους. Μόνο το πρώτο τετράμηνο του 2022 καταγράφηκαν 1.410 υποθέσεις που αφορούσαν ανήλικους παραβάτες – από παραβάσεις του ΚΟΚ έως επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Τον Σεπτέμβριο του 2021, στις ελληνικές φυλακές βρίσκονταν 11.131 έγκλειστοι. Το 0,3% αυτών ήταν ανήλικοι.
Το ποινικό δίκαιο αντιμετωπίζει διαφορετικά ανηλίκους και ενηλίκους. Στα παιδιά 12 έως 15 ετών μπορούν να επιβληθούν μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Στους ανηλίκους 15 έως 18 ετών μπορεί να επιβληθεί και περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Τα παιδιά κάτω των 12 ετών παραμένουν ατιμώρητα. «Και ανθρωποκτονία να έχει κάνει, αν είναι κάτω των 12 ετών δεν μπορεί ο ποινικός νόμος να το καταστήσει κατηγορούμενο. Μπορεί, όμως, να αφαιρέσει την επιμέλεια από τους γονείς» εξηγεί η επιμελήτρια ανηλίκων Πάρη Ζαγούρα. Οι ανήλικοι, ακόμη και εάν διαπράξουν κακούργημα, δεν δικάζονται από κακουργιοδικεία αλλά από πλημμελειοδικεία, η προσωρινή κράτηση είναι πιο σύντομη και οι ποινές μικρότερες.
Η Υπηρεσία Επιμελητών
Συνήθως τα παιδιά συλλαμβάνονται επ’ αυτοφώρω όταν διαπράττουν κάποιο αδίκημα. Οδηγούνται στο εκάστοτε αστυνομικό τμήμα προκειμένου να καταθέσουν και εφόσον πρόκειται για πλημμέλημα, αφού συμπληρωθεί η δικογραφία, αφήνονται ελεύθερα. Για όσα οδηγούνται στον εισαγγελέα και προβλέπεται ποινή τουλάχιστον έξι μηνών, η Υπηρεσία Ανηλίκων λαμβάνει ειδοποίηση, αναζητά τη δικογραφία από την Εισαγγελία και ξεκινά έρευνα. «Υπάρχει μια κινητοποίηση να ασχοληθεί η Υπηρεσία με το παιδί όσο πιο έγκαιρα ενόψει και ενός δικαστηρίου», λέει η Πάρη Ζαγούρα και διευκρινίζει ότι στην περίπτωση των κακουργημάτων ασκείται δίωξη από τον εισαγγελέα, οδηγούνται στον ανακριτή και είτε κρατούνται προσωρινά έως και έξι μήνες, είτε συνηθέστερα αφήνονται ελεύθερα με περιοριστικούς όρους, όπως είναι η συνεργασία με τον επιμελητή που τους παρακολουθεί μέχρι τη διεξαγωγή της δίκης. «Το μέτρο της επιμέλειας έχει περισσότερο την έννοια της φροντίδας. Να δουλέψουμε μαζί του σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο».
Κοινωνική ευαισθησία
Στην Πάρη Ζαγούρα δεν αρέσει να μιλάει για «σωφρονισμό». Προτιμά να μιλάει για κοινωνική διαπαιδαγώγηση: «Αφού αξιολογηθεί το προφίλ του παιδιού (αν είναι χρήστης ουσιών, η οικογενειακή, εκπαιδευτική, ψυχική, κοινωνική του κατάσταση), κοιτάμε να το βάλουμε σε μία σειρά. Να αναδειχθούν οι ατομικές αλλά και κοινωνικές αδυναμίες που υπάρχουν γύρω από το παιδί, να τις διαχειριστούμε και να το φέρουμε ενώπιον της Δικαιοσύνης με έναν τρόπο ερμηνευτικό της κατάστασης του και της πράξης του» περιγράφει και προσθέτει: «Ενα παιδί πρέπει να έχει αντίληψη τι σημαίνει κοινωνική ευαισθησία απέναντι στον συνάνθρωπό σου, να προφυλάξεις τον εαυτό σου, να έχεις κοινωνική ευθύνη. Αυτά δεν είναι ζητήματα ούτε αναμόρφωσης ούτε σωφρονισμού. Τα μαθαίνει κανείς στο σπίτι και στο σχολείο. Αν δεν τα έμαθε και εσωτερίκευσε όταν έπρεπε, ερχόμαστε εμείς να τα δείξουμε διορθωτικά. Στην Υπηρεσία ο ανήλικος βρίσκει έναν συνομιλητή, που τον κατανοεί, φωτίζει τις προβληματικές περιοχές και αρχίζει να τις κουβεντιάζει»
Παρότι ο ποινικός κώδικας διακρίνει τους ανηλίκους 15-18 ετών από τους νεαρούς ενηλίκους 18-21 ετών, ο σωφρονιστικός κώδικας αντιμετωπίζει ενιαία τους νεαρούς κρατουμένους 15-21 ετών. Ωστόσο, όπως σημείωσε και ο Συνήγορος του Πολίτη για το νομοσχέδιο που τον αναθεώρησε, τόσο οι κανόνες του Συμβουλίου της Ευρώπης όσο και η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού επιμένουν ότι «ανήλικοι δεν πρέπει να κρατούνται σε χώρους κράτησης ενηλίκων, αλλά σε χώρους ειδικά διαμορφωμένους για αυτούς».
Σήμερα οι ανήλικοι κρατούμενοι 15-18 ετών βρίσκονται στο Ειδικό Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, αφού έκλεισε το Κατάστημα Κράτησης Νέων στην Κόρινθο. «Κατά κανόνα είναι παιδιά αλλοδαπά, που έχουν έρθει συνήθως ασυνόδευτα ή παιδιά Ρομά καθώς και ανήλικοι που έχουν διαπράξει εγκλήματα που πλήττουν το κοινό περί δικαίου αίσθημα (ανθρωποκτονίες, βιασμό)» σημειώνει η Πάρη Ζαγούρα.
«Είναι όμως προς “το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού” (βλ. Αρθρο 3 Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού) ο εγκλεισμός σε σωφρονιστικό κατάστημα, το οποίο μάλιστα δεν έχει προβλέψει τη “φιλοξενία” παιδιών μετά την κατάργηση του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Κορίνθου, αλλά μόνο νεαρών ενηλίκων (άνω των 18); Πώς θα επιδράσει στην προσωπικότητα ενός 15χρονου έφηβου η στέρηση της ελευθερίας του σε έναν πλήρως ακατάλληλο χώρο; Δεν είναι μια ακόμα πράξη βίας» αναρωτιέται, από την πλευρά της, η αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Ολγα Θεμελή.
