Η Ευρώπη αλλάζει στρατηγική για τη Ναυτιλία
Μία από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, που αποσκοπεί στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου των λιμανιών και της ναυτιλιακής βιομηχανίας στην Ε.Ε., αναλαμβάνει ο Ευρωπαίος επίτροπος Απόστολος Τζιτζικώστας. Από την 1η Ιουλίου 2025 η Κομισιόν ενεργοποιεί δύο άμεσα συνδεδεμένες στρατηγικές: την EU Ports Strategy και την EU Industrial Maritime Strategy, με τον ίδιο τον κ. Τζιτζικώστα να αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη του εγχειρήματος.
Η στρατηγική στοχεύει στη μετατροπή των λιμανιών από απλούς εμπορευματικούς σταθμούς σε κόμβους ενέργειας, τεχνολογίας, άμυνας και ψηφιακών εφαρμογών. Παράλληλα, επιδιώκει την αναζωογόνηση της ναυπηγικής και θαλάσσιας βιομηχανίας της Ευρώπης, με επίκεντρο τις τεχνολογίες μηδενικών εκπομπών, την ευρωπαϊκή παραγωγή κρίσιμων υλικών και τη δημιουργία σταθερού ναυπηγικού οικοσυστήματος.
Η πρωτοβουλία ξεκίνησε με δύο υψηλού επιπέδου συναντήσεις, στις Βρυξέλλες και τη Θεσσαλονίκη, με τη συμμετοχή περισσότερων από 30 διευθυνόντων συμβούλων λιμένων, εκπροσώπων της ναυτιλίας, της ναυπηγικής, της περιβαλλοντικής πολιτικής και της καινοτομίας.
Η δημόσια διαβούλευση για τις δύο στρατηγικές παραμένει ανοιχτή έως τις 28 Ιουλίου 2025. Ωστόσο το πολιτικό βάρος του σχεδίου είναι ήδη εμφανές: η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπέμπει το μήνυμα ότι η θάλασσα δεν αποτελεί πλέον μόνο πεδίο εμπορίου, αλλά και εργαλείο στρατηγικής αυτονομίας και ενεργειακής κυριαρχίας.
Πέρα από τις δηλώσεις, υπάρχουν και συγκεκριμένα διαθέσιμα κονδύλια. Το πρόγραμμα Connecting Europe Facility (CEF) διαθέτει προϋπολογισμό 25,8 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027, εκ των οποίων περίπου 2,5 δισ. ευρώ παρέμεναν διαθέσιμα το 2024 για νέες προτάσεις. Από το 2014 μέχρι σήμερα έχουν ήδη χρηματοδοτηθεί περισσότερα από 1.500 έργα, με συνολικό ποσό που ξεπερνά τα 37 δισ. ευρώ.
Επιπλέον, το Horizon Europe, το εμβληματικό πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της Ε.Ε., έχει συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ. Από αυτά, 9,6 δισ. ευρώ αφορούν αποκλειστικά δράσεις για το κλίμα, την ενέργεια και την κινητικότητα. Έχουν εγκριθεί 79 έργα στον τομέα των μεταφορών, με συνολική χρηματοδότηση 437 εκατ. ευρώ. Το πρόγραμμα MarLEN, το οποίο επικεντρώνεται στα μηδενικών εκπομπών πλοία, έχει ήδη λάβει 8 εκατ. ευρώ, ενώ στο Ρότερνταμ λειτουργεί πιλοτικό έργο “έξυπνου λιμανιού”, με χρηματοδότηση 25 εκατ. ευρώ και τη συμμετοχή 45 φορέων από όλη την Ευρώπη.
Σε ανάλογο πλαίσιο, τα λιμάνια του Άαρχους, του Γκέτεμποργκ, της Στοκχόλμης και της Βρέμης συμμετέχουν σε έργο shore-side ηλεκτροδότησης, με συνολική κοινοτική χρηματοδότηση ύψους 18,8 εκατ. ευρώ (50% του κόστους), με στόχο την εγκατάσταση υποδομών ηλεκτρικής σύνδεσης πλοίων έως το 2027.
Η ανάγκη είναι επείγουσα. Οι ευρωπαϊκές προβλέψεις δείχνουν ότι ο όγκος εμπορευματικών φορτίων που θα διέρχονται από τα λιμάνια της Ε.Ε. θα αυξηθεί κατά 50% έως το 2030. Οι απαιτήσεις σε υποδομές, ενέργεια και τεχνολογία αυξάνονται αναλόγως.
Η νέα στρατηγική λιμένων στηρίζεται σε τέσσερις βασικούς πυλώνες: πράσινη μετάβαση, ψηφιοποίηση, ανθεκτικότητα και χωροταξική οργάνωση.
Οι περιβαλλοντικές δράσεις δίνουν έμφαση στην ηλεκτροδότηση των πλοίων από τη στεριά, στη χρήση εναλλακτικών καυσίμων όπως το υδρογόνο και η αμμωνία, καθώς και στη βιώσιμη διαχείριση λιμενικών χώρων.
Ο ψηφιακός πυλώνας επικεντρώνεται στην καθολική εφαρμογή του European Maritime Single Window και την ενσωμάτωση τεχνολογιών logistics.
Η ανθεκτικότητα καλύπτει τόσο τις φυσικές απειλές όσο και τα ζητήματα κυβερνοασφάλειας, ενώ προβλέπεται η χρήση των λιμανιών για στρατιωτικούς σκοπούς σε περιόδους κρίσεων.
Ο τέταρτος πυλώνας αφορά τη χωροθέτηση δραστηριοτήτων εντός των λιμένων, προκειμένου να περιορίζονται συγκρούσεις μεταξύ τουρισμού, εμπορίου, περιβάλλοντος και ενεργειακών χρήσεων.
Η δεύτερη στρατηγική, για τη ναυπηγική και τη θαλάσσια βιομηχανία, στοχεύει στη συγκρότηση ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ναυπήγησης πλοίων νέας τεχνολογίας, την εξασφάλιση κρίσιμων υλικών και την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε. έναντι τρίτων χωρών. Πρόκειται για αναγκαία μετατόπιση από μια παραδοσιακή εμπορική πολιτική σε μια παρεμβατική βιομηχανική πολιτική με γεωπολιτικές διαστάσεις.
Ωστόσο έχουν ήδη καταγραφεί επικριτικές φωνές. Ορισμένοι θεωρούν ότι οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί πόροι υπολείπονται των αναγκών, που εκτιμώνται σε τουλάχιστον 80 δισ. ευρώ για την επόμενη δεκαετία. Άλλοι επισημαίνουν την απουσία σαφούς εφαρμοστικού πλαισίου, ενώ προβληματίζει και η πιθανότητα αύξησης της γραφειοκρατίας, γεγονός που μπορεί να αποκλείσει μικρότερους φορείς από τη χρηματοδότηση. Παράλληλα, τονίζεται η ανάγκη συντονισμού με τον IMO, ώστε να αποφευχθούν κανονιστικές συγκρούσεις που θα απομονώσουν την Ε.Ε. από τις διεθνείς αγορές.
Το πολιτικό μήνυμα του Τζιτζικώστα είναι σαφές: “Η Ευρώπη δεν μπορεί να αφήνει τη θάλασσα στους νόμους της αγοράς. Οφείλει να διαμορφώσει δική της στρατηγική, με όρους ενεργειακής ασφάλειας, βιομηχανικής βάσης και γεωπολιτικής αυτονομίας”.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της νέας ευρωπαϊκής στρατηγικής. Διαθέτει τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο της ηπείρου, λιμάνια με στρατηγική θέση, όπως του Πειραιά και της Αλεξανδρούπολης, ενεργό ναυπηγικό τομέα και συμμετοχή σε κρίσιμα ενεργειακά έργα, όπως το FSRU Αλεξανδρούπολης.
Η νέα στρατηγική αποτελεί ευκαιρία για την αναβάθμιση υποδομών, την υιοθέτηση ψηφιακών και πράσινων τεχνολογιών και την ένταξη ελληνικών φορέων σε ευρωπαϊκά σχήματα χρηματοδότησης και καινοτομίας.
Ωστόσο, χωρίς συνολική εθνική στρατηγική και μηχανισμό παρακολούθησης ευρωπαϊκών προσκλήσεων, ελλοχεύει ο κίνδυνος τα οφέλη να συγκεντρωθούν σε λίγους παίκτες ή σε κύκλους με άμεση πρόσβαση στις Βρυξέλλες.
Η Ελλάδα, με τη ναυτική της παράδοση και τη γεωστρατηγική της θέση στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, δεν έχει το περιθώριο να παραμείνει παθητικός παρατηρητής. Οφείλει να καταθέσει ώριμα σχέδια, να εξασφαλίσει επιλεξιμότητα σε ευρωπαϊκά σχήματα και να διεκδικήσει ενεργό ρόλο στη μετάβαση που ήδη έχει ξεκινήσει.
